BULLETIN WIJNANDSRADE - PDF Free Download (2024)

JAARGANG 33 NUMMER 54

BULLETIN WIJNANDSRADE

UITGAVE HEEMKUNDEVERENIGING VRIENDEN VAN WIJNANDSRADE

‘Bulletin Wijnandsrade’ is een blad van de heemkundevereniging ‘Vrienden van Wijnandsrade’. Het verschijnt twee keer per jaar en staat telkens boordevol met een gevarieerd aanbod aan lokaal en regionaal getinte bijdragen over vroeger en nu. Wilt u ook een artikel schrij-ven? Wilt u reageren? Heeft u ook interesse en inspiratie? Lever dan uw bijdrage of reactie in bij ons redactie-adres of mail naar [emailprotected].

BULLETIN WIJNANDSRADE Uitgave van de heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade Jaargang 33, nummer 54 (winter 2014)

Mocht u in het bezit zijn van oude foto’s, kaarten, prenten, artikelen, enz., die betrekking hebben op Wijnandsrade en die u in verantwoord beheer wilt geven of wilt kopiëren, scannen of fotograferen; neem dan contact op met een van onze bestuursleden. Hetzelfde geldt voor historische attributen of (mogelijke) archeologische vondsten uit de bodem in en rondom Wijnandsrade. De namen en telefoonnummers van onze bestuursleden staan achter in dit bulletin.

Redactie Eppo Brongers, Jan Jansen, Jack Jetten, Jos L’Ortye, Wiel Oehlen, Esther Steins, Hans Toonen

Maakt u alstublieft uw contributie voor 2015 aan ons over. Wij hebben geen acceptgiro’s meer van onze bank. De contributie bedraagt minimaal € 10,- per jaar. Natuurlijk helpt u ons zeer als uw bijdrage hoger is! Ons banknummer is NL 43 RABO 013 77 36 371.

Vormgeving Marcellino Erven

Fotografie Jan Jansen (tenzij anders aangegeven)

Redactie-adres Wiel Oehlen, Swier 47, 6363 CL Wijnandsrade ([emailprotected]) INHOUDSOPGAVE

Deze publicatie is tot stand gekomen met medewerking van Heuts Mobiliteit en Vrijetijd

Heemkundig leeswerk voor de donkere avonden In memoriam Jan Jansen In memoriam Bert Heuts Zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog Pastoor Jos. Peerboom, een bewogen zielzorger Locus Iste, boek over 150 jaar Kerkkoor in Wijnandsrade Uit het familie-archief van Harry Piek Project digitaliseren historische foto’s Verdwenen beroepen in Wijnandsrade (opstelwedstrijd 2014) De Isidoruskapel rolstoelvriendelijk gemaakt De Vrienden hebben een onderhoudsteam Acht vragen aan burgemeester Schmalschläger Dopen tijdens het pastoorloos tijdperk (1798-1802) Wienesroa ich hawt van dich Voor u gelezen (restauratie hoeve Terlinden) Gemengd nieuws Verenigingsnieuws najaar 2014 Terloops De Vriendenwinkel Colofon

Pag. 5 Pag. 6 Pag. 8 Pag. 10 Pag. 16 Pag. 23 Pag. 24 Pag. 28 Pag. 29 Pag. 34 Pag. 36 Pag. 37 Pag. 40 Pag. 46 Pag. 48 Pag. 50 Pag. 56 Pag. 58 Pag. 60 Pag. 61

Bij de voor- en achterpagina Doorkijkje vanaf de Allee. 2

3

Heemkundig leeswerk voor de donkere avonden

Beste Vrienden van Wijnandsrade, In dit Bulletin vragen wij uw aandacht voor het overlijden van twee mannen die van onschatbare waarde waren voor onze vereniging: Bert Heuts, onze weldoener, en Jan Jansen, medeoprichter en eerste voorzitter van de Vrienden van Wijnandsrade. Bedroefd heeft de redactie van beiden een In Memoriam opgenomen. Voor ons allen zijn de winterdagen deze keer extra donker, de redactie van ons Bulletin hoopt met de stukken in dit Bulletin een beetje licht te brengen. De viering van zeventig jaar bevrijding is niet ongemerkt aan Wijnandsrade voorbijgegaan. We hadden het indrukwekkende spektakel van The Taste of 44 en de intieme presentatie van een boek vol herinneringen van oorlogskinderen uit Parkstad, waarin met medewerking van De Vrienden ook zeven verhalen uit de gemeente Nuth zijn opgenomen. Van beide gebeurtenissen vindt u een verslag in dit Bulletin. De Trofee van Pater van der Zee ging dit jaar naar het opstel “Scharensliep” van Esmée de Jong. De jury zei: “Een kleine novelle!” “Een meeslepend en spannend verhaal!” “Een mooie vondst: oudNederlandse spreektaal!” “Erg origineel!” “Goed geschreven!”. Dat verhaal willen we u uiteraard niet onthouden. U vindt opstel plus juryrapport in dit Bulletin. Nog veel meer vindt u in dit Bulletin.

4

Burgemeester Schmalschläger is ruim een jaar onze burgemeester. Tijd om haar een paar heemkundige vragen te stellen. Lees de vragen en haar antwoorden. De Vrienden koesteren de wegmonumenten en –monumentjes in Wijnandsrade, dit jaar hebben we het Sjteaveshuuske onder handen genomen. Onze historici meester Jetten en pastoor L’Ortye leveren weer hun bijdrage aan de plaats van Wijnandsrade in de geschiedenis. Zanger Sjef Sluijpers heeft zich ontpopt als de historicus van ons zangkoor; hij schreef een complete geschiedenis van het koor. En dat is nog lang niet alles! Leest u alles. Uw contributie voor 2015: geen acceptgiro Het jaar 2014 is bijna voorbij. Onze vereniging heeft met veel heemkundige initiatieven en acties het verleden en de cultuur van Wijnandsrade gekoesterd. Dat kunnen wij slechts dankzij u, Vriend van Wijnandsrade! Dank voor uw steun. Wij hebben geen acceptgiro’s meer van onze bank. Maakt u alstublieft uw contributie voor 2015 aan ons over. De contributie bedraagt minimaal € 10,per jaar. Natuurlijk helpt u ons zeer als uw bijdrage hoger is! Ons banknummer is NL 43 RABO 013 77 36 371. Wilfried Dabekaussen (Voorzitter Vrienden van Wijnandsrade)

5

In Memoriam Jan Jansen

Hij zal er nooit meer bij zijn, de man die er altijd bij was. De man met het fototoestel die in Wijnandsrade, Nuth, in heel ZuidLimburg het verglijden van de tijd heeft vastgelegd. Jan Jansen is zondag 26 oktober overleden. Zijn overlijden was een schokkende verrassing voor iedereen om hem heen. In Wijnandsrade en Nuth kennen veel mensen Jan Jansen als de man die grote en kleine evenementen fotografeerde, een chroniqueur van Jan Jansen (foto: Wiel Oehlen).

onze tijd. Hij fotografeerde het wisselen van de seizoenen, het dagelijkse leven in de dorpen, markante boerderijen, wegkruizen en landschappen. Jan was een fotograaf met een rustig optreden en scherp oog voor de grote veranderingen van na de Tweede Wereldoorlog. Wat wij ons herinneren van ons verleden en onze eigen tijd, is mede bepaald door de beelden die Jan Jansen maakte. Jan Jansen was niet zomaar een fotograaf. Hij besefte dat de snelle ontwikkelingen van onze tijd vragen

om een krachtige persoonlijkheid. En volgens Jan kan iedereen kracht putten uit zijn eigen streek, de tradities en gewoontes die het leven vorm geven. Hij richtte in Wijnandsrade dan ook samen met anderen de Heemkundevereniging De Vrienden van Wijnandsrade op, was vele jaren een actieve voorzitter en droeg de laatste jaren als erevoorzitter nog steeds zijn grote (historische) kennis van Wijnandsrade en Nuth over aan de Vrienden.

Zijn bijdrage aan onze vereniging, zijn optreden als voorzitter en erevoorzitter en zijn menselijke persoonlijkheid hebben voor een belangrijk deel onze vereniging bepaald. We heten niet voor niets De Vrienden van Wijnandsrade, want vriendschap was voor Jan Jansen onmisbaar, zowel in zijn persoonlijk als in het maatschappelijk leven. Zijn zorgzaamheid voor zijn zieke echtgenote, zijn trouw aan de Vrienden van Wijnandsrade en zijn inzet als lid van de redactie van ons Bulletin getuigen daarvan. Tot zijn pensioen werkte Jan Jansen bij de Geologische Dienst: hij wist hoe je de oertijden kunt teruglezen in de aardlagen, lagen waaruit alles om ons is gevormd, inclusief de mensen. Hij besefte hoe bescheiden en kwetsbaar de plek is die de mens in die lange geologische geschiedenis inneemt. Hij besefte dat hij zelf ook onderdeel was van de tijd die alsmaar voortgaat. Zijn eigen tijd heeft hij door zijn werk als fotograaf en heemkundige zorgvuldig vastgelegd. Nog bij het recente oorlogsevenement van Taste of 44, op 4 en 5 oktober in kasteel Wijnandsrade was Jan Jansen erbij. Als fotograaf, maar ook als getuige: hij was 6 jaar in september 1944, hij herinnerde zich de bevrijding nog goed. Jan Jansen stapte op 4 oktober zijn eigen geschiedenis binnen. Zijn laatste heemkundige bijdrage maakte zijn leven rond. We zullen hem missen en wensen zijn familie veel sterkte. Het Bestuur

6

7

In Memoriam Bert Heuts

Op donderdagochtend 21 augustus 2014 overleed Bert Heuts thuis in Lanaken (B) na een kort ziekbed op 69-jarige leeftijd. De man die altijd strijdlust uitstraalde, kon zijn laatste strijd niet van de gevreesde ziekte winnen. Hij laat aan zijn vrouw Aggie en zijn kinderen Patricia en Lars en zijn vier kleinkinderen onvergetelijke herinneringen na. Bert werd op 22 juni 1945 in Eygelshoven geboren als zoon van Leo Heuts en Bertha Petit. Zijn moeder was afkomstig van de hoeve Niethuizen in Wijnandsrade en daarom was hij in Wijnandsrade van jongsaf aan bekend. Bert was een succesvol ondernemer in de autobranche. Samen met zijn vrouw Aggie Starmans heeft hij zijn bedrijf Automaterialen Heuts vanaf 1965 opgebouwd en het werd een groot succes. Toen hij ouder werd heeft hij in 2009 het bedrijf overgedaan aan zijn zoon, maar achter de schermen bleef hij er nauw bij betrokken. Hij kreeg meer tijd voor zijn hobby’s, zoals de jacht in de Eiffel, motorrijden samen met zijn broer Fons en vrienden in Californië en heerlijk ontspannen in zijn vakantiehuis op Bali. Het is hem voor de wind gegaan, maar hij kon ook heel goed delen. Het is vooral de mens Bert Heuts die onvergetelijk blijft. Als iemand een beroep op hem deed, steunde hij die onvoorwaardelijk door dik en dun. Zo zette hij zich in voor de missie in Malawi en voor andere goede doelen. Ook talloos zijn de verenigingen die door hem financieel gesteund werden. De pagina’s rouwadvertenties, die na zijn dood verschenen, getuigen daarvan. 8

Voor de heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade had hij een zwak. Als wij een uitgave publiceerden, deden wij nooit tevergeefs een beroep op zijn steun en van het Bulletin heeft hij via zijn bedrijf de opmaak bekostigd. En ook nu het bedrijf inmiddels door Lars aan Sator Holding is overgedaan, blijven de erven Bert Heuts deze faciliteit leveren. Wij zijn de familie Heuts daar erg dankbaar voor. De herdenkingsdienst in een grote tent op kasteel Hoensbroek werd door honderden mensen bijgewoond. Begeleid door muziek van de harmonie werd de kist, die was bedekt met witte bloemen, naar binnen gebracht door vrienden van Bert. Na die dienst werd hij in besloten kring begeleid naar zijn laatste rustplaats. Bert Heuts was een man die voor velen veel heeft betekend en die in de harten van zijn vele vrienden blijft voortleven. Ook de Vrienden van Wijnandsrade gedenken hem als een echte vriend, aan wie wij veel dank verschuldigd zijn en die te vroeg is weggevallen.

Bert Heuts (foto: Heuts Mobiliteit en Vrij tijd).

Hij moge rusten in vrede. Het Bestuur

9

Zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog

1 Knarsend geschiedenis Wereldoorlog

kantelpunt in de van de Tweede

Het is niemand ontgaan: in september 2014 was het 70 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog in Limburg eindigde. De bevrijdingsfeesten stonden deze keer vooral in het teken van gedenken: het geweld en de bezetting waren akelig; het beschamende discrimineren van minderheden ontaardde in een van de grootste misdaden die mensen

ooit hebben begaan: de razzia’s en vernietigingskampen. Iedereen is ervan doordrongen dat we dat nooit meer willen. De Vrienden hebben meegewerkt aan een project om de herinneringen aan de oorlog vast te leggen in een boek en video-opnamen. Boek en beeld zijn op 4 oktober, tijdens het evenement Taste of 44, gepresenteerd in de Ridderzaal van kasteel Wijnandsrade.

tot in de negentiende eeuw, een reeks die vooral wordt bepaald door debatten van historici en populaire mythevorming. Ik wilde jonge mensen betrekken bij dit kantelpunt: betrokkenheid vergroot immers het respect en de interesse voor geschiedenis. Daarom vroegen we hulp aan Riek Meijers, jurylid van de Trofee van Pater van der Zee en voormalig onderwijzeres. Zij weet welke jongere goed kan schrijven: twee middelbare scholieren uit Wijnandsrade kwamen bij het team, Jesper Brueren en Denzel Reuleaux.

We riepen mensen uit de hele gemeente Nuth op om zich te melden met hun herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Zeven interviews met foto’s en video-opnamen waren het resultaat. Via Wil Litjens, lid van onze heemkundevereniging en vrijwilliger bij Unicef, zijn onze interviews opgenomen in een grotere bundel met herinneringen van oorlogskinderen uit heel Parkstad, een uitgave van Unicef Parkstad.

Alles was op de bon

Bevrijding Burgemeester Starmans.

Al in 2013 vroeg Maria Kleijnen van de openbare bibliotheek in Nuth of de Vrienden van Wijnandsrade wilden meewerken aan haar project ‘oral history Tweede Wereldoorlog’. ‘Oral history, wat is dat?’ vroeg ik. ‘Herinneringen ophalen door mensen die een gebeurtenis zelf hebben meegemaakt,’ zei Maria. ‘Voor wetenschappelijke geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog zijn er natuurlijk echte historici. Maar wat valt er te vertellen over Wijnandsrade, Nuth, 10

Zuid-Limburg in de oorlog? De mensen die de oorlog in onze dorpen hebben meegemaakt, zijn oud. Als we hun herinneringen nu niet vastleggen, gaan ze voor altijd verloren.’ Zo’n project is echt iets voor een heemkundevereniging. De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog bereikt een belangrijk kantelpunt: het tijdperk van persoonlijke herinneringen loopt ten einde, de oorlog wordt onderdeel van de reeks grote oorlogen van vroege oudheid

Bevrijding gemeentehuis Nurh

Het boek is op zaterdag 4 oktober in de Ridderzaal van Kasteel Wijnandsrade aangeboden aan de geïnterviewden. Het evenement Taste of 44 zorgde voor een drukte van belang in en rond Kasteel Wijnandsrade, maar in de Ridderzaal kon je het knarsen van de tijd horen: een van de geïnterviewde mensen, de heer Johan Keulen, was inmiddels overleden. Een ander, de heer Sjef Portz, was ernstig ziek. Maar alle anderen waren er: Miel Bruls, Noël en Miets Hermans, Tiny de Lange, Leonie Stassen en Constant

Snijders. Ze hadden ’s middags met zijn allen herinneringen opgehaald en kregen vervolgens de eerste exemplaren van het boek aangeboden. Ook de zoon van Johan Keulen en de dochter van Sjef Portz kregen een exemplaar. Johan Keulen vertelde in zijn interview over een Joods meisje dat in de oorlog even bij de familie Keulen ondergedoken zat. Hij had haar foto en naam. We hebben dit meisje opgespoord en ook haar uitgenodigd voor de boekpresentatie. 11

Plechtigheid bij het monument voor de gevallenen. De 5 foto’s op deze pagina zijn gemaakt door Lieske Leunissen (www.lieskeleunissen.nl)

Het overhandigen van het boek aan de Limburgse oorlogskinderen van toen, die nu hun herinneringen met de wereld willen delen, en aan het Joodse oorlogskind van toen, dat haar leven niet zeker was en kon overleven op haar Limburgse onderduikadres, was een vreugdevol moment waarop de knarsend kantelende tijd even tot stilstand kwam. 2 Er is zondag meer geschoten in Wijnandsrade dan in de hele Tweede Wereldoorlog De herdenking van zeventig jaar bevrijding bracht Taste of 44 naar Kasteel Wijnandsrade: een evenement dat wordt georganiseerd door een groep mensen die spullen uit de jaren 40 verzamelt en in orde houdt. Er was

12

veel militair materiaal: uniformen, wapens, jeeps en motoren, maar er waren ook gewone gebruiksvoorwerpen die mensen in de oorlogstijd hadden. Taste of ’44 vond dit jaar voor de vierde keer plaats. Nederlandse, Belgische en Duitse organisaties deden mee met voertuigen en er was zelfs een Duits

militair hospitaal uit die tijd. Het publiek bestudeerde de voertuigen, werd uitgebreid geïnformeerd en kon proeven van gerechten uit oorlogstijd. Er waren onaangekondigde militaire controles, arrestaties en kleine schermutselingen. Er was live muziek uit

de jaren veertig. Met de kinderen van de basisschool was er op zaterdagavond een korte, waardige plechtigheid met taptoe en bloemenhulde bij het monument voor de gesneuvelde bevrijders van Wijnandsrade. ’s Avonds was er een Glenn Miller-party in café ‘I gen Dorp’. Veel mensen waren in kleding uit de jaren ’40. En er was zelfs een complete veldslag: op zondagmiddag 5 oktober 2014 is er bij de vijver van kasteel Wijnandsrade meer geschoten en harder geknald dan in heel Nuth gedurende de hele Tweede Wereldoorlog bij elkaar! Hierbij een kort fotoverslag. Wilfried Dabekaussen

13

Fotoverslag Jan Janssen

(De laatste serie foto’s die hij voor de Vrienden van Wijnandsrade maakte).

14

15

Pastoor Jos. Peerboom, een bewogen zielzorger

Inleiding Op 11 juni 1883 werd Godfried Jozef Hubert Peerboom in Bemelen geboren als zoon van Joannes Henricus Hubertus Peerboom en Maria Johanna Elisabeth Brouwers. Van de zeven kinderen uit het gezin kregen er vier een geestelijke roeping (drie van zijn zussen werden

Peerboom in de St. Christoffelkathedraal van Roermond tot priester gewijd door Mgr. J.H. Drehmanns. In oktober 1909 volgde zijn benoeming tot kapelaan van de parochie H. Martinus te Geulle. Hier richtte hij de R.K. Werkliedenvereniging op en werd hij adviseur van de Boerenbond. Ook deed hij veel moeite om retraites te bevorderen, waarbij de Retraitepenning

Mijnwerkersbond en werd hij adviseur van diverse verenigingen en instellingen, zoals de Boerenleenbank. Na vijftien jaren vruchtbare arbeid werd hij in 1932 benoemd tot pastoor van de parochie H. Stephanus te Wijnandsrade. In Schimmert werd met gemengde gevoelens afscheid genomen van de kapelaan. Enerzijds was men blij met zijn promotie, anderzijds zag men op tegen het vertrek van een geliefde zielzorger. Op zondag 23 oktober werd afscheid van hem genomen en er werd een geschenk aangeboden dat bestond uit een prachtig kruisbeeld en een vierdelig brevier.

De pastoor antwoordde ontroerd2. In de kerk werd de pastoor begroet door een der paters MinderbroedersConventuelen namens provinciaal pater C. Hoyng. Vervolgens vond de installatie plaats door deken G.J. Packbier van Schinnen. Als getuigen fungeerden de pastoor van Nuth, C.J. Ritzen en zijn collega van Hulsberg J.M.

Installatie als pastoor in Wijnandsrade

Installatie tot pastoor; pater Peerboom in het midden met herdersstaf (foto: uit het archief van de heemkundevereniging).

slotzuster in Sambeek). Zijn vader was van 1876-1918 burgemeester van Bemelen. Na de lagere school bezocht Jos Peerboom zes jaar het Bisschoppelijk College in Weert, waarna hij van 19031905 filosofie in Rolduc studeerde. Daarna vervolgde hij de priesteropleiding aan het Groot-Seminarie te Roermond en ontving daar de lagere en hogere wijdingen. Op 27 maart 1909 werd Jos 16

een prachtig hulpmiddel bleek. In oktober 1917 werd hij benoemd tot kapelaan in de St. Remigiusparochie te Schimmert. Ook hier gaf hij al zijn krachten aan het organisatieleven. Ook spande hij zich bijzonder in voor de bouw van een nieuwe kerk, die op 15 juni 1932 kon worden geconsacreerd. Direct na zijn aantreden in Schimmert was hij de motor tot de oprichting van de

Op zondag 6 november 1932 vond de plechtige installatie plaats van de nieuwe pastoor, de avond tevoren voorafgegaan met het op traditionele wijze kamerschieten1. Om 14:00 uur trok een stoet met o.m. het gemeentebestuur, het trommel- en pfeifenkorps, de schooljeugd, paters en studenten van het juvenaat “Christus Koning” en diverse plaatselijke verenigingen onder de muziektonen van de fanfare St. Caecilia naar de pastorie waar de nieuwe pastoor werd toegesproken door burgemeester G. Opfergelt. Daarna mocht een dochtertje van de heer Theunissen een gedicht voordragen en de pastoor de herdersstaf namens het kerkbestuur aanbieden. 1 Bij de samenstelling van dit artikel over pastoor Peerboom in Wijnandsrade is dankbaar gebruik gemaakt van zijn aantekeningen in het registrum parochiale (parochiekroniek)

V.l.n.r.: Mgr. Lemmens, Tonie Habets, pastoor Peerboom (foto: uit het archief van de heemkundevereniging).

Kerckhoffs. Met een plechtig Lof, waarin meerstemmige gezangen werden uitgevoerd, werd de viering besloten. Om 17:00 uur ’s middags brachten de fanfare en het kerkelijk zangkoor nog een serenade aan de nieuwe pastoor, waarna het hoofd der school de heer J. Vankan de pastoor toesprak. 2 Limburgs Dagblad 9 november 1932; Limburger Koerier 8 november 1932

17

De eerste jaren van het pastoraat Op 18 december deelde de pastoor vanaf de kansel mede, dat hij bij zijn benoeming van de bisschop de opdracht had meegekregen een bouwfonds te vormen voor een nieuwe kerk. Om allen in staat te stellen het benodigde bedrag bij elkaar te brengen,

stelde hij in overleg met het kerkbestuur voor om elke zondag en op feestdagen een collecte te houden voor de nieuwe kerk. De eerste collecte voor dat doel vond plaats op 1 januari 1933 en de opbrengst was fl. 30,72½. Dat jaar ging men op de 1e zondag in mei voor de 60ste keer ter bedevaart naar Sittard. De hoogmis werd in Sittard opgedragen

Zilveren priesterfeest, v.l.n.r.: pastoor Peerboom, pater Leonardus van de Berg, pater fr. Theodardus Daamen, Emile Coenen (foto: uit archief van de heemkundevereniging).

door pastoor Peerboom en de preek was van pater Leonard OFM. Het kerkelijk Zangkoor voerde een meerstemmige mis uit. Op Hemelvaartsdag werd in de school een vergadering gehouden, waarop de pastoor zich in het bijzonder richtte tot alle jongelingen om zich op te geven als lid van de erewacht bij de sacramentsprocessie. Beurtelings zouden alle leden de hemel of een 18

vaandel dragen of op een andere wijze de processie regelen. Door een gift konden 12 nieuwe draaglantaarns worden aangeschaft. De pastoor wist de leden van de erewacht over te halen 25 cent per jaar aan contributie te betalen (voor de gemeenschappelijke kas). Daarvoor zou bij afsterven van een lid een H. Mis tot troost & lafenis zijner ziel worden opgedragen. Er meldden

zich 26 leden. Op Sacramentsdag trok de parochie Wijnandsrade dat jaar voor het eerst ter bedevaart naar het H. Sacrament van Mirakel in de basiliek van Meerssen. Te voet ging men met 190 parochianen naar het station van Valkenburg en vandaar per trein naar Meerssen. Besloten werd dat het jaar daarop de parochianen van Hulsberg zich hierbij zouden aansluiten. Ook de zorg voor de kerkinventaris was bij pastoor Peerboom in goede handen. In 1933 werden, door weldoeners daartoe in staat gesteld, twee koperen verstelbare luchters, twee altaardwalen (tafellinnen), een zwart kazuifel en een wierooksvatstandaard aangeschaft. Tevens werden de tien zilveren kandelaars opnieuw in orde gebracht. Dit alles voor een bedrag van fl. 127,Op 15 april 1934 vierde de pastoor zijn zilveren priesterjubileum3. Het werd een groot feest en de parochianen boden de pastoor een prachtige ciborie ten geschenke aan. Deze was vervaardigd in het atelier van Jos Vroemen-Thissen te Sittard. Op maandag 16 juli 1934 was pastoor Peerboom een van de assistenten van de bisschop bij de plechtige consecratie van de kerk van de H. Theresia van het Kind Jezus in Ransdaal. Daarna kwam hem de eer toe om de eerste plechtige hoogmis in die kerk te celebreren, omdat hij de grond geschonken had waarop deze kerk was gebouwd. Deze grond had hij geërfd van zijn moeder, die uit Ransdaal afkomstig was.4 Op 25 januari 1935

werd in de parochie een afdeling Jonge Boeren opgericht na een spreekbeurt van rector F.H. Weyers te Posterholt en de heer M.J. Dings, landbouwconsulent te Roermond. Er werden 20 leden ingeschreven en 5 aspirant-leden. Pastoor Peerboom werd geestelijk adviseur.5 Op 10 september 1935 bracht de bisschop, Mgr. Lemmens, zijn eerste officiële bezoek aan de parochie. De bisschop werd door de ruiterclub bij de pastorie van Nuth afgehaald. Aan de komgrens van de gemeente heette de burgemeester hem welkom. Door een bruidje (Tonnie Habets) werd een versje opgezegd. Bij de kerk werd de bisschop door pastoor Peerboom toegesproken. Vervolgens werd aan 57 kinderen het H. Vormsel toegediend. Na afloop werd nog een bezoek gebracht aan het college op het kasteel. Vermeldenswaard was de schitterende versiering, waarmee de straten van het dorp door de Jonkheid waren getooid. Op eerste paasdag 12 april 1936 droeg plaatsgenoot Eugène Senden zijn eerste H. Mis op in de kerk. De pastoor was diaken en pater Theodardus Daemen was subdiaken. De heeroom van de neomist pastoor J. Drummen van Pey-Echt was presbyterassistent. Pastoor Peerboom hield de feestpredicatie. Op passiezondag 14 maart 1936 werd na een preek van rector V. Kellenaers uit Heerlen in de parochie het liefdewerk de “Retraitenpenning” opgericht. 186 Personen gaven zich op als lid, die elk 5 centen in de maand één gemeenschap, Valkenburg, 1982, pag. 35

3 Pastoor G.J.H. Peerboom Wijnandsrade, Bij zijn zilveren priesterfeest, Limburger koerier 26 maart 1934. 4 Dagblad De Limburger 17 juli 1934; L. Pluymaekers, Ransdaal: drie heren,

5 W. Oehlen, Trouw het kruis, trouw de ploeg, De Jonge Boeren van Wijnandsrade, Wijnandsrade Binnenste Buiten, Wijnandsrade, 2007, pag. 171-188; J. Jetten, Aanvullingen, Bulletin Wijnandsrade, 39 (2007), pag. 66

19

betaalden, waarvoor bij overlijden een H. Mis werd opgedragen. Dat jaar werden op Hemelvaartsdag 6 mei 1937 alle sociale verenigingen toegewijd aan de H. Maagd. Op donderdag 26 mei 1938 (Hemelvaartsdag) werd het feest gevierd van de H. Kindsheid. Alle kinderen werden door de fanfare om half drie aan de school afgehaald en werd een kindsheidoptocht door het dorp gehouden. Op zondag 14 mei 1939 werd een parochiaal Missiecomité opgericht, waarvan de pastoor voorzitter werd. Als secretaresse/penningmeester werd mej. Elly Baggen aangesteld6 . Zij was onderwijzeres aan de lagere school. De overige leden waren de heren Jos. Snijders (wethouder) en Felix Gerards (lid kerkbestuur) en mej. Elisabeth Opfergelt (dochter van de burgemeester). Dit comité is nog lang actief geweest in deze parochie. Op 31 mei van hetzelfde jaar werd op initiatief van de pastoor een Mariabeeld geplaatst in de school. ’s Morgens gingen alle kinderen ter communie en om 10:30 u werd het beeld ingezegend, nadat de pastoor de kinderen had aangespoord tot grote devotie tot de H. Maagd. Na de zegening werd een jubellied voor Maria gezongen. Het hoofd der school H. Baggen sprak tot slot een dankwoord uit. Bij de sacramentsprocessie een maand later werd voor het eerst het beeld van het Kind Jezus door de jongens van de school op een draagbaar meegedragen en door de meisjes het hiervoor genoemde Mariabeeld. Op 9 juli 1941 6 In 1978 ontving zij o.a. voor dit werk de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice opgespeld door haar zus, soeur Constantine, die daarvoor uit Rome was overgekomen

20

werd het H. Vormsel in de kerk aan 62 kinderen (41 jongens en 21 meisjes) toegediend door Mgr. dr. G. Lemmens. Als peter en meter fungeerden de heer Frans Portz en mevr. OpfergeltSavelberg. Ups and downs, maar vooral downs In de parochiekroniek schreef de pastoor in 1940: “Op vrijdag 10 Mei van dit jaar kwamen de Duitschers ons land binnen. Ook door onze parochie trokken vele troepen soldaten infanterie en cavalerie met paarden en wagens. Dikwijls werd er bij de ingezetenen overnacht. De leiding en het optreden van de troepen was lofwaardig”. Het staat vast, dat de pastoor dat woord nadien nooit meer in de mond zou nemen, want vlak daarna organiseerde hij bidstonden en openbare gebedsoefeningen voor de gelovigen “om Gods barmhartigheid over het menschdom af te smeeken en een rechtvaardigen vrede van den hemel te verkrijgen.” Door de ruwheid van de weg nabij Schimmert kwam pastoor Peerboom op woensdagmiddag 26 juli 1941 zodanig met zijn fiets ten val, dat hij aan hoofd en beide handen verwondingen opliep. Dokter Hermans uit Schimmert verleende geneeskundige hulp. Gelukkig verliep het herstel voorspoedig, zodat de pastoor op 3 augustus aanwezig kon zijn bij de priesterwijding van zeven neomisten in de kloosterkapel door de Roermondse bisschop Lemmens. Twee van hen kwamen uit Swier, te weten Michael Marell en Laurentius Driessen. De pastoor, de burgemeester en de hoofdonderwijzer voerden het woord tot

de nieuwe priesters en de fanfare en het kerkkoor onderstreepten dat met muziek en zang. De eerste heilige mis van pater Driessen was 10 augustus en die van pater Marell op 15 augustus 1941. In de parochiekroniek schreef de pastoor: “3 Augustus, 10 Augustus en 15 Augustus zijn die bijzondere en gedenkwaardige dagen die met gouden letters in de geschiedenis van onze kerk mogen vermeld worden.” Dit werd gevolgd door uitgebreide verslagen van de feestelijkheden. Deze werden uiteindelijk op zondag 24 augustus besloten met het 25-jarig jubileum van de derde Orde in deze parochie, maar vanwege de oorlogsomstandigheden werd dit feest sober en alleen kerkelijk gevierd. Pastoor Peerboom was directeur van de Derde Orde, waarvan inmiddels velen in het dorp lid waren. Onder zijn leiding was er een bijeenkomst met o.a. spreekbeurten door pater Schunck uit Valkenburg en pater Raynerius, visitator. Juist in die tijd kwam men gereed met de aanleg van het nieuwe uurwerk aan en in de kerktoren. Aan de zuidkant werd geen wijzerplaat aangebracht wegens de hoge bomen die het zicht op de toren benamen. Die wijzerplaten waren anderhalf jaar later van belang, omdat ze op zondagmorgen 28 februari 1943 om 06:20 uur bleven stilstaan op het moment waarop de tijdbom die op vrijdagavond 26 februari om 21:25 vanuit de lucht onverhoeds in de toren terecht was gekomen, toren en kerk liet instorten. In de geschiedenis van de parochie was dat een triest dieptepunt. Toen het gebeurde lag de pastoor net in het ziekenhuis te Heerlen, waaruit hij eerst op 4 maart zou worden ontslagen.

Daarom was het allerheiligste nog vóór de ontploffing uit de kerk gehaald door pater L.H. Pisters Ofm. Conv., wat niet zonder risico geschiedde7. Het moet voor de pastoor moeilijk zijn geweest om vanuit het ziekenhuis werkloos te moeten toezien. Direct na thuiskomst pakte hij de draad weer op. De recreatie zaal van het College “Christus Koning” werd door pater C. Hoyng ter beschikking gesteld en heeft tot juli 1944 dienst gedaan als noodkerk. Reeds op 15 Gedachtenisprentje (uit: het archief van de maart kwam heemkundevereniging). architect Franssen uit Roermond op de pastorie praten over een provisorisch herstel van het kerkgebouw. Overlijden en uitvaart Pastoor Peerboom heeft die herbouw niet meer mogen meemaken. Hij overleed na een korte ongesteldheid vrij plotseling op vrijdag 19 november 1943 omstreeks 12:00 uur voorzien van de H. Sacramenten. Hij was maar 58 jaar geworden. De verslagenheid in het dorp was groot. Na 7 J. Jetten, Bombardement van de St. Stephanuskerk Wijnandsrade, Bulletin Wijnandsrade, 7 (1985), pag. 147- 153.

21

Locus Iste

het verlies van het kerkgebouw eerder dat jaar, was de parochie nu ook haar herder kwijt. Pastoor Peerboom had een hecht parochieleven tot stand gebracht en dat dreigde nu ernstig verstoord te raken. Op woensdagmorgen 24 november vond de plechtige uitvaart van de pastoor plaats. Er was grote belangstelling zowel van de parochianen van Wijnandsrade als van Schimmert. Er waren ook veel geestelijken. Om half negen ‘s morgens was het stoffelijk overschot, begeleid door de schoolkinderen en door studenten van het college “Christus Koning” naar de kapel van het klooster overgebracht, waar om tien uur de Lauden werden gezongen. De plechtige H. Mis van Requiem werd opgedragen door Deken J.H.F.M. Custers van Schinnen, die werd geassisteerd door drie klasgenoten van de overledene, pastoor H.J.M. van Kan van Guttecoven als diaken, pastoor E.F.H. van Eijs van Berg-Urmond als subdiaken en rector L.W.H. Backhuys uit Schinnen als presbyter-assistent. Na de H. Mis sprak deken Custers een lijkrede uit, waarin hij de overledene schetste als een goede herder en een gebed voor zijn zielenrust vroeg. Ook burgemeester Opfergelt sprak diep ontroerd enkele woorden ten afscheid. Hij bad ook vijf Onze Vaders en vijf Wees Gegroeten. Het kerkelijk zangkoor zong eveneens een lied ten afscheid. Het stoffelijk overschot werd vervolgens naar Bemeten overgebracht, waar de teraardebestelling in het familiegraf plaatsvond8. Op woensdag 12 januari 1944 was de zeswekendienst in de noodkerk9. Hoezeer de overledene werd gewaardeerd, kan worden gelezen in het

krantenbericht van zijn overlijden: “Pastoor Peerboom was een heilige priester, die met veel vrucht aan het heil der zielen gearbeid heeft. Door de grote godsvrucht, waarmede hij de H. Mis opdroeg, stichtte hij alle gelovigen, terwijl vooral zijn zieke en arme parochianen hem bijzonder dierbaar waren. Met het volste recht mocht hij daarom dan ook op zijn sterfbed zeggen: Alles is in orde10.” Tot Slot Het is inmiddels meer dan 70 jaar geleden dat pastoor Peerboom is overleden, maar nog steeds zijn de 11 jaar dat hij hier pastoor is geweest, niet vergeten. Het waren moeilijke jaren, de crisis- en oorlogsjaren. Hij had de intentie om een nieuwe kerk te bouwen, maar dat plan mocht hij niet uitvoeren, hij raakte zelfs de bestaande kerk kwijt. Maar met diep vertrouwen in zijn Schepper en de H. Maagd en met grote toewijding voor de Katholieke Kerk was hij met hart en ziel verbonden met zijn parochianen, waarvan velen het moeilijk hadden. Zijn laatste aantekening in het parochieregister, ergens op de helft van het jaar, luidde: “Het aantal uitgereikte H. Communies in het eerste halfjaar 1943 bedroeg 18.000.” Geen enkele andere pastoor hield dat aantal bij, maar voor hem was de communie de ziel van ons geloof en dat tekende zijn pastoraat.

Boek Sjef Sluijpers over 150 jaar Kerkkoor in Wijnandsrade Begin oktober namen Wilfried Dabekaussen en Esther Steins het boek ‘Locus Iste – 150 jaar kerkkoor in Wijnandsrade’ in ontvangst van auteur en koorlid Sjef Sluijpers. Sjef verdiepte zich naar aanleiding van 150 jaar zangkoor St Caecilia in de geschiedenis van dit koor. In zijn boek neemt hij de lezer mee in de ontwikkelingen die het kerkkoor in

de loop van anderhalve eeuw heeft doorgemaakt. Hij geeft dit op een zeer interessante wijze weer tegen de achtergrond van belangrijke historische ontwikkelingen in en rond het dorp Wijnandsrade. Het boek is te koop bij de Heemkundevereniging voor 16 euro (voor meer informatie, zie achterin dit bulletin in de rubriek ‘De Vriendenwinkel’). Esther Steins

Overhandiging boek aan Esther Steins (foto: Wilfried Dabekaussen).

Overhandiging boek door auteur aan Wilfried Dabekaussen (foto: Esther Steins).

Jack Jetten

8 Limburger Koerier 25 november 1943 9 Dankbetuiging familie, Limburger Koerier 3 januari 1944.

22

10 Limburger Koerier 22 november 1943

23

Uit het familie-archief van Harry Piek

Oud-Wijnandsradenaar (in 1950-1953) Harry Piek heeft vroeger op de Hellebroekerweg nummer 54f gewoond, later omgenummerd naar het huidige nummer 20, met als buren het gezin van Walter Meies en Fieny Voncken (met hun dochters). Hij is de oudste zoon van de in 1916 in Swier geboren Bertha Kusters en de in Slenaken (1914) geboren Egidius Piek, die in 1950-1953 Postcommandant bij de Rijkspolitie in Wijnandsrade was. Vergeelde foto’s uit mijn omvangrijk archief, van de bij dit artikel geplaatste boerenhoeve te Swier inclusief bewoners (huidig adres Swier 72), zijn de aanleiding om de Vrienden van Wijnandsrade een inkijkje te geven

in het gezin Kusters-Bemelmans, dat op de foto spreekwoordelijk is vereeuwigd. De foto’s zijn namelijk gemaakt in 1923. Het ouderpaar Joannes Hubertus (Harie) Kusters en Maria Hubertina (Marieke) Bemelmans huwde te Meerssen, 25 januari 1913. Harie Kusters (mijn peetoom) is in 1879 geboren te Weustenrade (hoeve Roode Poort) en in 1899 verhuisd met vader Leo Kusters (weduwnaar) broers en zusters naar de Brommelerhof. Moeder Paulina Wintgens, geboortig in Wylre, was reeds in 1890 41 jaar oud, is in Weustenrade (Roode Poort) overleden tijdens de zwangerschap van een tweeling. Marieke Bemelmans (18861965) is afkomstig uit Brommelen en dochter van Jan Mathijs Bemelmans (1840-1899) en Maria Agnes Dohmen (1851-1903). Na het huwelijk te Meerssen betrok het jonge echtpaar de V.l.n.r.: Opgesteld naar leeftijd: Mien Kusters, Yvonne Habert, Jeanne Kusters, Bertha Kusters, Karel Kusters en Lei Kusters (foto: uit het privé-archief van de auteur, de foto is naar alle waarschijnlijkheid gemaakt door Désiré Habert).

V.l.n.r.: Jeanne Kusters, Bertha Kusters, Karel Kusters en Lei Kusters (foto: uit het privé-archief van de auteur).

boerenhoeve te Swier. Hier werden 6 van de 7 kinderen geboren (in de periode 1914 tot en met 1923). Drie meisjes en 3 jongens. Per 15 maart 1925 verhuisde het echtpaar naar de Gebroekhof te Susteren (85 ha.), als opvolgers van de familie Widdershoven. Het 7de kind, een jongen, werd aldaar geboren in 1931. Op 15 maart 1934 werd intrek genomen in de Broekhof te Slenaken (± 59 bunder groot), nadat pachter N. Geron vertrok naar de Heerenhof (88,5 ha.) te Mechelen, in eigendom van de familie Von Goerschen. Dit is in grove lijnen het weinige dat ik weet met betrekking tot de 24

Swierse boerenhoeve, waarvan ik de geschiedenis niet ken. In de jaren 19501953 ben ik er vaak voorbij gefietst, als ik in opdracht van mijn moeder bij bakker Sjeng Bemelmans (een neef van haar) om brood werd gestuurd. Sjeng’s bakkerij bevond zich immers in het huis met de trapgevel, naast de boerenhoeve. Tot mijn grote verbazing, nu achteraf, heeft mijn moeder me nooit verteld in welke boerderij zij geboren is. Wel noemde ze de naam Swier. Aan de hand van de bij dit artikel geplaatste foto ben ik de huizen in Swier nagegaan en kwam ik er een paar jaar geleden achter dat het de boerderij moest zijn 25

Miena Bemelmans (gehuwd met Désiré Habert) met enig kind Yvonne Habert (foto: uit het privé-archief van de auteur).

Grafsteen op kerkhof te Wijnandsrade (noordzijde). Ter gedachtenis aan familie KUSTERS-WINTGENS – Leon Kusters, Paulina Wintgens, Hubertina Kusters, Willem Kusters (foto: uit het privé-archief van de auteur). V.l.n.r.: Karel Kusters, Bertha Kusters, Marieke Bemelmans met Jeanne Kusters, Harie Kusters met Mien Kusters, Miena Bemelmans met dochter Yvonne en Lei Kusters (foto: uit het privé-archief van de auteur, de foto is naar alle waarschijnlijkheid gemaakt door Désiré Habert, echtgenoot van Miena Bemelmans en woonachtig in Parijs).

waar toen de familie Lardinois woonde. (De omslag van Bulletin Wijnandsrade jaargang 28, nummer 43 toont een fraaie foto van de achterkant van deze boerderij). Wanneer werd de hoeve gebouwd? Wie waren de pachtheren en wie de pachters? Misschien zijn er nog inwoners van Swier en omgeving die uit de mond van hun ouders een en ander hebben opgestoken tijdens de verhalen over ‘vreuger’. Over de Brommelerhof is genoeg bekend, waaruit ik kan putten in diverse publicaties. Wat betreft de Roode Poort te Weustenrade heb ik ook nog vele vragen. Verdere recherche is wenselijk. 26

V.l.n.r.: Lei Kusters, Mien Kusters, Bertha Kusters, Jeanne Kusters en Karel Kusters (foto: uit het privé-archief van de auteur).

Over de familie Kusters en Bemelmans heb ik, zoals gememoreerd, nog meer te verhalen dan hier nu is opgetekend. In een volgende uitgave van Bulletin Wijnandsrade wil ik hier graag op terugkomen. Misschien aangevuld met anekdotes en wetenswaardigheden van de lezers. Ik houd me sterk aanbevolen. Harry (H.F.E.) Piek (Europastraat 4, 6235 BV Ulestraten, 043 – 364 25 29, 06 – 2954 42 25, [emailprotected])

27

28

Project digitaliseren historische foto’s

Verdwenen beroepen in Wijnandsrade

Onze vereniging beschikt over een schat aan historische foto’s. Dat kunnen foto’s zijn van personen, groepen, evenementen van vroeger, foto’s van het dorp of gehuchten, monumentale gebouwen of bijzondere landschappen. Van groot belang is het, dit unieke beeldmateriaal op een duurzame wijze te bewaren voor de toekomst. Daarom is binnen het Algemeen Bestuur een aantal personen al geruime tijd bezig om dit beeldmateriaal te digitaliseren. Een omvangrijke klus die nog veel tijd in beslag zal nemen. Maar er worden grote vorderingen gemaakt. Hubert Gerards heeft al een imponerend aantal foto’s gedigitaliseerd en gaat daarmee gestaag verder. Hij heeft op dit moment ongeveer drieduizend foto’s klaar, met opnamen van gebeurtenissen, zoals het uitbaggeren van de kasteelvijver, het hoge water in juni 1998, de bulletins, processies en de inzegening van pastoor van der Zee, maar ook met opnamen van het dorp en van de inwoners. Jan Jansen is vooral ook bezig geweest met het omzetten van de vele dia’s naar digitale bestanden. Ook heeft hij eerder van vooral historische groepsfoto’s schablonen gemaakt zodat personen herkenbaar worden met naam en toenaam. De medewerking van de

Opstelwedstrijd voor de pater van der Zee trofee (2014)

oudere inwoners van Wijnandsrade is daarbij onmisbaar. Gelukkig krijgt onze vereniging daarbij alle steun. Het archiveren van, niet alleen de vele duizenden foto’s, maar ook historische documenten, wordt ook door andere bestuursleden enthousiast opgepakt. De ‘Werkgroep Oudheidkamer’ levert

eveneens haar aandeel. Het bestuur wil graag in contact komen met leden die affiniteit hebben met het digitaliseren van foto’s en/of bestanden om zodoende de huidige personen daarmee te ondersteunen. Aanmelden kan via het secretariaat. Jo Luijten (secretaris)

Opdracht aan de leerlingen Soms zie je in een achternaam of in een straatnaam een beroep dat niet meer bestaat: bijvoorbeeld Akkermans, Kramer, Mulders, Rademakers of Vleeshouwers.

In Wijnandsrade is er bijvoorbeeld de Snijdersstraat. Bedenk zelf welke beroepen in Wijnandsrade vroeger wel bestonden maar nu niet meer. Kies een beroep waar je je opstel over gaat schrijven. Je kunt zelf een grappig of spannend verhaal verzinnen dat in het verleden speelt en waar iemand met zo’n verdwenen beroep een belangrijke rol in speelt. Je kunt ook opschrijven wat iemand met dat verdwenen beroep precies deed: wat had je allemaal nodig als je dat beroep uitoefende? Wat deed je

dan de hele dag? Wie waren je klanten? Resultaat Groep 8 van de Stefanusschool heeft 20 leerlingen. Er zijn 15 opstellen ingeleverd: vijf leerlingen hebben geen opstel ingeleverd. Sommige opstellen waren niet zo goed: alleen wat feitjes van internet, opgeschreven zonder erbij na te denken. Maar de meeste opstellen waren leuk en enkele opstellen waren zelfs uitmuntend! De meeste leerlingen hebben zich prima aan de opdracht gehouden en hebben zich verdiept in een of meer oude ambachten. De beheersing van de Nederlandse taal en de spelling was veel beter dan in voorgaande jaren. Wellicht hebben oma’s of opa’s een beetje geholpen. Deze opdracht heeft veel leereffect gehad en dat was de bedoeling. Complimenten van de jury voor de klas van meester Wiel. Dit zegt de jury over de opstellen: De niet zo goede opstellen: “Overgenomen van internet zonder de woorden echt te begrijpen”. “Heeft weinig moeite gedaan.” “Houdt zich niet aan de opdracht.” “Veel spel- en taalfouten.” De goede opstellen: “Aparte invalshoek: een interview met oma.” “Leuk gevonden: kennismaking met oude beroepen gekoppeld aan een festival.” “Fantasierijk verhaal.” “Leuk verhaal, veel moeite gedaan door er foto’s bij te doen.” “Een kleine novelle!” “Een meeslepend en spannend verhaal!” “Een mooie vondst: oud-Nederlandse spreektaal!” “Erg origineel!” “Goed geschreven!”

29

Scharensliep

Dit is het advies van de jury voor leerlingen die internet gebruiken: Je mag best informatie van internet halen, maar je moet altijd zelf goed nadenken over wat je opschrijft. En je moet altijd goed opletten wat je opschrijft, want dat moet leuk en interessant zijn voor iedereen die jouw opstel leest.

Verantwoording van de Jury

De jury heeft alle opstellen met veel plezier gelezen. Leerlingen en onderwijzer van de Stefanusschool: Grote dank van de jury van de Trofee van Pater van der Zee ~ 2014.

Het gemiddelde van de klas is heel erg goed: 7½ (verleden jaar was het 7). Dit jaar is er weinig verschil aan de top, zes opstellen met een 8 of hoger!

Wilfried Dabekaussen, Jack Jetten, Riek Meijers, Wiel Oehlen en Esther Steins

Totaalpunten en gemiddelde De jury heeft alle opstellen een rapportcijfer gegeven. De cijfers waar de jury uit kon kiezen, waren van 0 (te slecht voor woorden) tot 10 (ongelooflijk goed). Er waren 5 juryleden.

Leanne Bex Amy Stevens Mieke Bruls Lianne Dautzenberg Laura Moonen

8 8+ 8+ 8½ 8½

Maar er is één echte topper. Dit zegt de jury over het beste opstel: ‘Een kleine novelle!’ ‘Een meeslepend en spannend verhaal!’ ‘Een mooie vondst: oudNederlandse spreektaal!’ ‘Erg origineel!’ ‘Goed geschreven!’ Hierna volgt de winnaar van de Trofee van Pater van der Zee 2014: Esmée de Jong met het opstel “scharensliep”.

Wethouder Slangen naast prijswinnaar Esmée de Jong.

30

Jan de Ruiter was een scharen- en messenslijper. Zijn broer en hij werkten voor hun vader, Willem de Ruiter. Jan, zijn vader en zijn broer Hendrik gingen apart langs de deuren met hun duwkar. In de duwkar hadden ze elk alle gereedschappen die ze nodig hadden. Elke zaterdag gingen ze apart langs de deuren, want er was genoeg te doen. Er woonden veel mensen in het dorp die altijd hun messen, scharen en soms ook schaatsen lieten slijpen. Hendrik en Jan vertrokken al om 7.30 uur ‘s-ochtends. Vader vertrok om 8.30 uur en deed minder straten als zijn twee zonen, daar werd hij te oud voor. Hendrik ging weg met zijn duwkar. Op straat kwam hij een oude mevrouw tegen en die zei: “Dagh jongheman....”. “Dagh mevrouw”. “Volgensch mij ken ick jou ergensch van.....”. “Dat sou best kunnen” zei Hendrik. “Ick ben nam’leyck de soon van Willem de Ruijter.” “Ooh, die goede schaaren ende messen slijper! U komt voorzeker evenzeer om de messen ende schaaren te slijpen?” “Ja dat klopt.” “Wagt eeven dan brengh ick je de schaaren ende onsche messen.” “Sijt prima!” Even later kwam de oude mevrouw weer naar buiten met al haar messen en scharen. “Hier jongheman, dit sijn de messen ende de scharen.” Hendrik liep naar zijn wagen toe en sleep de messen van de oude mevrouw. ““Zo... ‘t sijt klaer”. “Wat kost het?” “12 gulden mevrouw”. “Oke, ick ga ‘t gelt binnen halen”. Terwijl de vrouw naar binnen ging om het geld te pakken legde Hendrik al wat

gulden klaar om te wisselen. “Hier sijt ‘t gelt ick heb ‘t alleen niet gepast”. “Maekt niet uijt ick kan wel wisselen”. “Goet dan alhier 15 gulden”. “Dankjewel ende dan nogh 3 gulden terug”. “Bedankt”. “Asjeblieft”. Hendrik ging weer verder met zijn duwkar. Hij belde aan bij het volgende huis. Zo ging hij door tot hij deze straat af had. Jan belde ook bij elk huis aan. Bij Huisdemildelaan 6 deed een man open en de meneer zei: “Hallo”. “Hallo meneer ick ben Jan ende ick kom uw schaaren ende messen slijpen alsch u dat wilt”. “Ja sijt goet jongheman, ick ga eeven mijn schaaren ende messen packen”. “Ick wagt wel even”. Jan stond al zeker 5 minuten te wachten… Jan dacht ik bel nog eens aan bij dit huis. Maar na nog zeker 3 keer bellen maakt de meneer nog steeds niet open. Dit vond Jan zeer naar. Toen is hij via het zijpaadje naar de achterdeur gelopen. Daar klopte hij weer aan, maar alweer geen antwoord… Toen besloot Jan om bij de buren aan te bellen. Gelukkig maakte daar wel een mevrouw open. Jan vroeg aan de mevrouw: “Dagh mevrouw, weet u misgien off uw buurman thuisch is?” “Welcke buurman, huisnummer 6 off 2? “Huisnummer 6...” “Ja, hij sijt voorzeker weten thuis, want hij sijt toenmaelsch straksch nogh op de koffie geweescht..” “Dat sijt naer...” Hoezo sijt dat naer?” vroeg de mevrouw. “Ick beld’aen ende vroegh off ick de messen ende de schaaren kon koomen slijpen. Hij sij dat sijt prima sijt ga de messen eeven binnen haelen 31

ende daerna kwam hij niet meer terug.” De vrouwmensch dagt eeven na ende seij: “Ick denck dat ick ‘t weet... Maer dit moet je niemant door vertellen, erewoord?” “Erewoord”. “Oke, hij sijt waersghijnlijck flauwgevallen...” “Oh, wat erg, vertel verder”. “Hij valt wel vaker flauw, dan heeft hij vaeck ietsch verkeerdsch gegeten, denken wij... Vanmorgen sij hij nogh dat er langh nietsch meer gebeurt was... Arme Franck...” “Hoe kunnen we hem helpen?” “Ick heb eene huissleutel van Franck gekreegen voor alsch er ietsch gebeurd, dusch dan kunnen we samen naer binnen gaen”. “Isch goed”. Jan en de mevrouw liepen samen naar de achterdeur van Franck’s huis. Jan keek door het raam naar binnen en zag daar een meneer liggen op de grond. Nu wist hij het zeker Franck was flauwgevallen… Hij vertelde het aan de oude mevrouw. Die ondertussen de deur open had gemaakt. Jan was wel erg geschrokken… De mevrouw ging bij Franck zitten en gaf hem een glaasje water en ze zei: “Jan, ga de messen maer alvast slijpen”. “Oke, lighen die in desche la?” “Ja”. Jan had de messen gepakt en liep naar zijn duwkar en sleep de messen. Toen hij weer naar binnen toe liep was Franck weer bijgekomen. Hij zei:” Jan, U hebt mij gered, gindsch ben ick je heel ergh dankbaer voor!” “Alstublieft, meneer eijg’leyck heeft uw buurvrouwe uw gered”. “Maer U hebt bij haer aenghebeld, Wilhelmina wil je in de tuin eene sack vol groenten ende fruijt halen?” “Ick ga al!” zei de vrouw. De buurvrouw van Franck kwam terug met een grootte zak vol groenten en fruit. “Hier Franck”. “Dankje, Jan dit sijt voor jou!” “Maer Francck dit kan ick togh niet aennemen!” riep Jan verontwaerdigd. “Jawel! Je hebt mijn bestaen gered!” “Oke, dan hoeft u de messen niet te betalen!” “Maer.... Oke ‘t sijt goed.” Toen Jan thuis kwam vertelde hij het hele verhaal. Zijn vader zei: “Dat heb je goet gedaen Jan!” Een week later las Jan de krant en zag hij een klein stukje over dat hij Franck gered had. Hij werd nu de hele tijd SUPER JAN de scharensliep genoemd. Einde Esmée de Jong 32

33

De Isidoruskapel rolstoelvriendelijk gemaakt

Bij Wijnandsrade moet ik altijd gelijk aan de oude dorpskern denken met het statige kasteel, het lieve kerkje en de dromerige vijvers, aan de eindeloze allee en aan een gevoel van thuis komen. Bij de Vink aan het spekhuis en aan de glooiende akkers, die wel geschilderd zouden kunnen zijn door Vincent van Gogh of Claude Monet. Bij Brommelen aan de weilanden en de aspergevelden van de familie Snijders en aan de kapot geschoten kazemat aan de voet van de Brommelerberg (dat voor mij het meest aangrijpende monumentje in de verre omtrek is, dat nog herinnert aan de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog). Bij Laar aan de monumentale hoeve Laar die zich, ingeklemd tussen het spoor en de autoweg, nog altijd dapper staande weet te houden. En bij Swier gaan mijn gedachten natuurlijk als eerste uit naar

34

de Isidoruskapel, het stralend witte rustplekje op de grens van de bebouwde kom en het ongerepte heuvelland. De Isidoruskapel is inmiddels niet meer uit Swier weg te denken, ook al is het nog geen vijftien jaar geleden dat monseigneur Wiertz, de bisschop van Roermond, de kapel onder een overweldigende publieke belangstelling feestelijk inzegende. Daarna is het er natuurlijk nooit meer zo druk geweest. Maar jaarlijks bezoeken enkele tientallen buurt-, dorps- en streekgenoten op de vijftiende mei trouw de kapel voor een gebedsdienst bij gelegenheid van het naamfeest van de heilige Isidorus en vertrekt er op de eerste woensdag van de maand juni een groepje sportievelingen voor een wandeling naar Wittem. En nog belangrijker. Vrijwel dagelijks lopen er wel mensen naar binnen om een

kaarsje aan te steken, voor een korte pauze tijdens een wandeling door de velden, voor een moment van bezinning of voor een gemoedelijk gesprek met andere toevallige passanten. Maar de vergrijzing gaat (ook) niet aan Swier voorbij. Dus een toenemend aantal trouwe bezoekers van de kapel is slecht ter been en beweegt zich met een rollator of in een rolstoel voort.

Bezoekers voor wie de drempel van de kapel letterlijk een sta in de weg bleek te zijn om binnen te komen. Bleek te zijn, want het bestuur van de Stichting tot Behoud van de Isidoruskapel heeft hun signalen onlangs aangegrepen om dat als hinderlijk ervaren opstapje door een gelijkvloerse entree te vervangen. Nagenoeg de hele kapel is bijna vijftien jaar geleden door vrijwilligers uit Swier en Wijnandsrade gebouwd en ingericht, dus ook deze klus is door plaatsgenoten geklaard. Medio augustus hebben Wiel Maessen en zijn zoon Joost, met raad en daad bijgestaan door Zef Meessen, de nieuwe gelijkvloerse entree in de stromende regen aangelegd. Wiel Oehlen

35

De Vrienden hebben een onderhoudsteam

Acht vragen aan burgemeester Schmalschläger

2.Welk belang hebben historie en heemkunde voor u?

Foto: Wilfried Dabekaussen.

Het Sjteaveshuuske was toe aan een schoonmaak- en opknapbeurt: de verf van de basis was afgebladderd, de letters van het chronogram waren onleesbaar, de afbeelding van de Heilige Stephanus was nauwelijks nog zichtbaar achter de spinnenwebben. Op zaterdag 27 september, een prachtige, zonnige dag, ging het onderhoudsteam van de Vrienden, te weten Hub Gerards en zijn partner, aan de slag. Nu ligt het oudste wegkapelletje van Wijnandsrade er weer prachtig bij.

Burgemeester Schmalschläger kan eigenlijk al een tijdje niet meer onze ‘nieuwe’ burgemeester worden genoemd. Hoog tijd om haar enkele heemkundige vragen te stellen. Burgemeester, vanaf deze plaats: hartelijk dank voor uw tijd en uw antwoorden.

Namens alle Vrienden: Dank!

Foto: Wilfried Dabekaussen.

Foto: Wilfried Dabekaussen.

1. U bent nu ruim een jaar onze burgemeester. Wat wilt u aan ons kwijt over uw eerste jaar? Het eerste jaar als burgemeester was positief innoverend. Mijn ontvangst in de gemeente was allerhartelijkst. Nadat alle plechtigheden en felicitaties voorbij zijn, begint het echte werk pas. Terugkijkend kan ik zeggen dat ik het heerlijk vind om burgemeester te zijn van de gemeente Nuth. Natuurlijk is het hard werken, dat hoort er bij. Maar je krijgt er zoveel moois voor terug. Alleen al als jij kijkt naar het verenigingsleven en de ondernemersgeest in de kernen. Ik heb de gemeente Nuth in dit jaar goed leren kennen en voel me bevoorrecht dat ik hier deel aan mag hebben.

36

Heemkunde heeft naar mijn idee te maken met alle facetten van het leven. Niet alleen het verleden maar ook het heden en de toekomst. Heem, refereert aan thuis, de plek waar je je geborgen voelt. Ik vind het belangrijk te weten waar mijn ‘roots’ liggen. Niet alleen voor mijzelf maar ook voor mijn kinderen. Ik onderken als geen ander het belang van historie voor onze toekomstige generaties. Ik hoop dat we vooral lering kunnen trekken uit onze geschiedenis. 3.Wat betekent afkomst voor u?

uw

Limburgse

Ik ben natuurlijk al op vrij jonge leeftijd vertrokken uit Limburg. Desondanks heb ik mijn Limburgse afkomst altijd gekoesterd. Een groot deel van mijn familie woonde er, en nog. En hoe gek het ook klinkt, Limburg zit toch een beetje in mijn bloed. Nu ik weer terug ben in het zuiden voelt het dan toch wel een beetje als thuiskomen. 4.Als je op zoek gaat naar wat je uniek maakt, naar je identiteit, vind je vooral dingen die je met anderen gemeen hebt; in de geschiedenis en cultuur van Wijnandsrade herken je heel Europa. Is het belangrijk om een lokale identiteit te hebben, bijvoorbeeld tegenover Europa? Een lokale identiteit hebben is goed. Het is datgene wat mensen verbindt en de 37

leefbaarheid in onze kernen bevordert. Maar de lokale identiteit is volgens mij ook datgene wat je naar buiten uitdraagt, dat wat je gemeenschap onderscheidt. Desondanks kunnen en mogen we niet blind zijn voor de ontwikkelingen om ons heen. Waar het vroeger haast vanzelfsprekend was dat een gemeenschap praktisch zelfvoorzienend was, is dat in deze tijd niet meer mogelijk. In de toekomst worden grensoverschrijdende regio’s steeds belangrijker en moeten we als gemeenschap onze horizon verruimen. 5. Is er iets wat Wijnandsrade onderscheidt? De gemeente Nuth heeft vijf prachtige kernen, die elk hun eigen identiteit hebben. Zo ook Wijnandsrade. De kern weerspiegelt de rijke historie van onze leefomgeving. Natuurlijk domineert kasteel Wijnandsrade als je het hebt over bezienswaardigheden. Maar Wijnandsrade is veel meer. De kern is naar mijn idee een mooi voorbeeld van het verleden koesteren en het heden omarmen. Er is ruimte voor innovatie en vernieuwing zonder afbreuk te willen doen aan het historische erfgoed van Wijnandsrade. 6. Wat is in dit opzicht de taak de taak van gemeentelijk cultuurbeleid? De gemeente Nuth is van oudsher actief als het gaat om het ondersteunen en stimuleren van kunst en cultuur. 38

Het gemeentelijke cultuurbeleid is er op gericht om de leefbaarheid en de maatschappelijke cohesie binnen de gemeente en specifieker nog de kernen, te bevorderen. Cultuur blijkt ook een van de motivaties te zijn van mensen om zich in een bepaalde kern of omgeving te vestigen. Helaas krijgen we steeds meer te maken met bezuinigingen die allerlei keuzes die we willen maken of moeten maken steeds weer opnieuw ter discussie stellen. Dit betekent niet alleen een omschakeling bij de beleidsmakers maar legt ook een deel van de verantwoording terug bij de burgers zelf. Je doet als gemeente als het ware steeds vaker een beroep op ‘cultureel ondernemerschap’. Hiervan zien we ook al een aantal mooie voorbeelden binnen onze gemeente. Een mooi voorbeeld hiervan binnen Wijnandsrade is ‘’t Panhoes’. 7. Zou een heemkundevereniging ook voor andere kernen nuttig zijn? Heemkunde betrekt zich wat mij betreft niet enkel op één of twee kernen. Zoals eerder gezegd de gemeente Nuth heeft vijf unieke kernen die elk hun eigen culturele achtergrond en geschiedkundig erfgoed hebben. Hoewel het prachtig zou zijn als elke kern zijn eigen ‘heemkunde’ –achtergrond zou kennen en koesteren hangt het vooral af van het draagvlak binnen de kernen. Heemkunde vereniging Wijnandsrade doet dit heel goed.

8. Welke adviezen heeft u voor onze vereniging? Op de eerste plaats: vooral doorgaan met al het goede werk dat de Heemkundevereniging Wijnandsrade de afgelopen jaren heeft gedaan. Daarnaast is het volgens mij belangrijk op te blijven werken aan het creëren van draagvlak van de inwoners. Blijf vooral goede initiatieven promoten die Wijnandsrade op de kaart houden. Wilfried Dabekaussen

Désirée Henriette Schmalschläger Geboren op 30 maart 1965 te Heerlen. Gehuwd met Reinier Leijenhorst, 1 dochter en 1 zoon. Was in Heiloo wethouder voor D66 / Groen Links en Heiloo 2000 en 1ste loco-burgemeester. Haar portefeuille was: duurzaamheid, w.o. milieu, grondbedrijf, volkshuisvesting, ruimtelijke ordening, afvalinzameling en accommodaties. Huidige portefeuille: Bestuur en Veiligheid. Daaronder vallen Openbare orde en veiligheid; Handhaving; Communicatie; Publieke dienstverlening; Bestuur en bedrijfsvoering; Bestuurlijke samenwerking; Economische zaken; Toerisme en recreatie.

39

Dopen tijdens het pastoorloos tijdperk (1798-1802)

In mei 1802 legde pastoor Westhoven van Wijnandsrade een nieuw doophuwelijks- en overlijdensregister aan. De aanleiding daartoe was, zoals hij zelf erin aantekende, zijn terugkeer uit ballingschap: “post reditum meum in parochiam meam septima maii 1802, ex qua 1798 mense februario ob temporis iniuriae discesseram …” (na mijn terugkeer op 7 mei 1802 in mijn parochie, waaruit ik in februari 1798 was weggegaan toen mij onrecht was aangedaan). Die ballingschap had alles te maken met zijn weigering de eed op de (nieuwe) Franse grondwet af te leggen. Daarom was hij bij decreet van 4 november 1798 (14 brumaire an VII) samen met nog 950 andere geestelijken tot deportatie veroordeeld. De uitvoering van dat vonnis had hij evenwel niet afgewacht en was hij al begin dat jaar (februari 1802) naar Düsseldorf gevlucht, waar hij bij “oude bekenden” verbleef, namelijk ten huize van Maria Anna von Bongardt uit Wijnandsrade, dochter van Sigismund von Bongart en Maria Anna Augusta gravin von Leerodt, sinds 1789 gehuwd met Maximilian Freiherr Scharpfenstein genannt (von) Pfeil. Daar, aan de overzijde van de Rijn en dus buiten de Franse invloedsfeer, was hij veilig. De parochie Wijnandsrade bleef echter verweesd achter 11. Sindsdien werd de zielzorg in Wijnandsrade waargenomen door kapelaan Nicolaas Willems uit Schimmert, die na de dood pastoor Kemling (begin 1797) en de dood van diens kapelaan Hons (voorjaar 1797) 11 Jos. L’Ortye: Pastoor Pluijmaekers van Wijnandsrade (1813-1835) en de erfenis” van zijn voorganger Westhoven (1797-1813) in Jos. L’Ortye: Wienesroa ich hawt van dich (2014) blz.97-118

40

al eerder een poosje in Wijnandsrade had waargenomen. Begin 1799 bleek ook hij echter met de noorderzon vertrokken. Omdat ook andere parochiepriesters uit de omgeving de eed niet hadden afgelegd en in ballingschap waren gegaan, en er geen priesters meer waren die de sacramenten konden bedienen, togen mensen uit Wijnandsrade blijkbaar naar Munstergeleen en Hillensberg om er hun kinderen (legaal) te laten dopen12 . In het doopregister van Munstergeleen (St. Pancratius) komen we inderdaad parochianen uit Wijnandsrade tegen. Evenals kinderen uit andere parochies vinden we ze in dit register apart vermeld: “nomina baptizatorum diversarum parochiarum tempore revolutionis quo templa multigene occlusa fuerant” (namen van gedoopten uit diverse parochies waar ten tijde van de revolutie de heel wat kerken gesloten waren). De doopsels werden er toegediend door pastoor Peter Caspar Delahaye (1755-1824) was op de naburige hoeve Watersleyde geboren als zoon van Christiaan Delahaye en Odilia Wetzels. Voor hij begin 1786 als opvolger van pastoor Peter Joseph Göbbels (17281785) naar Munstergeleen kwam, was hij al drie pastoor geweest in Wehr en in Broeksittard. Na een pastoraat van 38 jaar overleed hij ook in Munstergeleen in het voorjaar van 1824, 68 jaar oud. Hij werd opgevolgd door zijn achterneef Jan Christaan Delahaye (1795-1841) 13.

Er worden in het Munstergeleense doopregister met name dopelingen genoemd uit: “parochia de Beek” (periode 1 augustus 1797 – 10 juni 1799), “parochia de Spaubeek” (periode 29 augustus 1797 – 27 augustus 1800), “parochia de Schinnen” (periode 10 juni 1797 – 23 april 1802 met een hiaat tussen 2 januari 1798 en 21 maart 1802), “parochia de Meerschen” (periode 20 oktober 1797 – 24 januari 1799 met een hiaat tussen 27 april 1798 en 24 januari 1799), “parochia de Hölsberg” (periode 8 juni 1798 – 13 maart 179914), “Wijnandsraet” (periode 17 februari 1798 – 30 januari 1799) . Uit die laatste inschrijvingen blijkt dat het inderdaad woelige tijden waren. Op 17 februari 1798 noteert de Munstergeleense pastoor het de geboorte van Joannes Leonardus Kounen, zoon van Hubertus Kounen en Maria Getrudis Snijders, en het doopsel drie weken later op 10 maart. Van dit echtpaar is inderdaad bekend dat ze uit Wijnandsrade kwamen en op de Vink woonden. In de Franse bevolkingslijst uit 1796 komen we het gezin CoenenSnijders tegen onder nummer 11 (“Vinck”) en daar woonden ze nog toen Westhovens opvolger pastoor Pluijmaekers in 1813 zijn parochianenlijst opstelde (“Vinck 5”). Het betreft de voorouders van onze huidige koster-organist Zef Coenen.

12 R.J.I. Goossens en A.M.S. van Hees: Beschrijving van de doop-, huwelijks- en overlijdensregisters ter inzage op het Rijksarchief in Limburg Maastricht (Maastricht 1980) blz. 368

Op 25 mei 1798 noteert de Munster geleense pastoor de geboorte van Maria Barbara Somers, dochter van Andreas Somers en Johanna Elisabeth Ruijters, en het doopsel diezelfde dag nog. Ook dit echtpaar kwam inderdaad uit

13 Vgl. ook Prof. Dr. M.J.H.A. Schrijnemakers: de parochie Munstergeleen in J.G.T. Bouwens: Munstergeleen – een monografie over ene Limburgse gemeente (z.j.) blz.280

14 Vgl. ook Prof. Dr. M.J.H.A. Schrijnemakers: de parochie Munstergeleen in J.G.T. Bouwens: Munstergeleen – een monografie over ene Limburgse gemeente (z.j.) blz.272

Wijnandsrade en woonde in Swier. In de Franse bevolkingslijst uit 1796 komen ze tegen onder nummer 64, terwijl pastoor Pluijmaekers ze in zijn parochianenlijst tegenkomen onder: “Swijer 25”. De eerstvolgende inschrijving is die op 2 januari 1799: Alagonda Didden, dochter van Johannes Reinerus Didden en Maria Gertrudis Kobben, die dezelfde dag nog werd gedoopt. Dit echtpaar hebben we echter nog niet nader kunnen lokaliseren. Op 30 januari 1799 tekent de pastoor de geboorte van Maria Elisabeth van Ehl aan, dochter van Petrus van Ehl en Johanna Catharina Halmans. Ze werd bijna een maand later, op 25 februari 1799 gedoopt. Dit echtpaar bewoonde indertijd het oude kosterhuis naast de kerk, in de Franse bevolkingslijst uit 1796 nummer 34, in de parochianenlijst van pastoor Pluijmaekers “Wijnandsraede 8”. De vrouw des huizes kwam oorspronkelijk ook uit Munstergeleen en wist dus ook de weg naar deze parochie gemakkelijk te vinden. Dan begint het door elkaar te lopen. De daaropvolgende aantekening in het doopregister gaat weer terug in de tijd en vermeldt op 4 november 1798 de geboorte van Carolus Cornelius Koenen aan, zoon van Mathis Koenen en Maria Helena Lydekirken, en het doopsel een maand later op 5 december 1798. Ook het echtpaar Coenen-Liedekerken komen we tegen in Franse bevolkingslijst uit 1796 onder nummer 25 en in de parochianenlijst uit 1813 als wonend aan de huidige Oudenboschstraat: “Wijnandsraede 16”. Van de volgende dopelingen (24 december 1797 en 26 juli 1798) staat 41

St. Michaelskerk Hillensberg (Duitsland)

echter nadrukkelijk vermeld dat ze (niet in Wijnandsrade maar) in Hoensbroek waren geboren, die van 21 januari 1798 in “Ükoven” (Uikhoven gelegen aan de Belgische zijde van de Maas), die van 9 juli 1798 in “Elslo”, die van 15 juli 1798 in Luik (parochie H. Thomas), die van 5 mei 1798 in “Woltwijler” (Waltwilder bij het Belgische Bilzen) die van 14 mei 1798 in “Lonaken” (het Belgische Lanaken), die van 4 oktober 1800 in Hoensbroek, die van 11 juli 1797 in “Reijkkom” (het Belgische Rekem) en die van 13 juli 1798 in “Boorsheijm vulgo Kothem” (BoorsemKothem bij het Belgische Maasmechelen). Ten tijde van de revolutie (“tempore revolutionis”) werden echter ook in Hillensberg de nodige kinderen van elders gedoopt. In het doopregister van die parochie (H. Michael) komen we plaatsen tegen als: Merkelbeek (“Hout” = Douvergenhout), Oirsbeek, Geleen, Bingelrade, Hoensbroek, Amstenrade, Hulsberg, Jabeek, Brunssum (incl. Rumpen), Heerlen, “Roetten” (?) én Wijnandsrade. Terwijl de pastoor van Munstergeleen de “vreemde” dopelingen apart (naar herkomst) probeerde te vermelden, noteerde die van Hillensberg ze gewoon samen met die uit zijn eigen parochie in chronologisch volgorde. Pastoor in Hillensberg was waarschijnlijk Franciscus Gerardus Dumont (17721814), oorspronkelijk afkomstig uit Sittard en aanvankelijk Witheer (Norbertijn) in het Duitse Emmerich. Zijn grafsteen staat nog altijd bij de kerk aldaar en draagt de volgende inscriptie: “ANNO DOMINI 1814 31 MAY OBIIT PLURIMUM REVERENDUS AC DOCTISSIMUS DOMINUS 42

FRANCISCUS GERARDUS DUMONT PASTOR IN HILLENSBERG GENEROSUS HUIUS ECCLESIAE BENEFACTOR“. In 1803 wordt hij genoemd als rector van St. Petruskerk te Sittard. Het kan ook zijn dat het Jacobs Pijlars (Pillaerds) was wiens naam we onder een engelenkopje op het doopvont tegenkomen: “Jacobus Pijlars pastor in Hillensberg 179315” . De dopelingen uit Wijnandsrade (“Winandsrath”) in Hillensberg betreft 15 Dr. J. Belonje: Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Limburg in PSHAL 1960-1961 blz.104

met name: Maria Helena Koelen, op 7 november 1798 geboren en gedoopt als dochter van Reinerus Koelen en Maria Elisabeth Maijers. Ook dit echtpaar komen we onder de naam “Keulen-Meijers” in de parochianenlijst van pastoor Pluijmaekers tegen als wonend Wijnandsrade (“Swijer 17”). In de Franse bevolkingslijst uit 1796 komt dit echtpaar (nog) niet voor. De vrouw des huizes was oorspronkelijk afkomstig uit Oirsbeek en wist dan ook gemakkelijk(er) weg naar Hillensberg te vinden. Op 13 januari 1799 werd in Hillenberg Joannes Christianus Jungen

in Hillensberg gedoopt, diezelfde dag geboren als zoon van Christianus Jungen (Jongen) en Ida Knooren. Het betrof de buren van het gezin Keulen-Meijers in Swier, in de Franse bevolkingslijst uit 1796 nummer 54, de parochianenlijst uit 1813 “Swijer 16”. Op 20 maart 1799 werd er Johannes Josephus Nijssen gedoopt, diezelfde dag geboren als zoon van Petrus Nijssen en Maria Helena Lüten. Het betreft het echtpaar Nijsten-Luijten, nummer 52 op de Franse bevolkingslijst uit 1796 en op de parochianenlijst uit 1813 onder “Swijer 14”. Op 11 maart 1800 werd in Hillenberg Maria Theresia Houben gedoopt, diezelfde dag geboren als dochter van Petrus Houben en Johanna Maria (a) Campo. Hoewel de pastoor noteerde dat ze uit Wijnandsrade kwamen, kwamen ze eigenlijk uit Nuth, want daar kwam de moeder van dopeling eind datzelfde jaar nog te overlijden. Wat trouwens opvalt is de vermelding dat de dopelingen nog diezelfde dag geboren waren. Met hun pasgeborene ondernamen de ouders dus (te voet of met paard en wagen) de lange weg van Wijnandsrade naar Munstergeleen resp. Hillensberg! Zoiets kunnen wij ons in deze tijd gewoonweg niet meer voorstellen. Vanaf 1801 wordt het ook in Hillensberg weer wat stiller. Dan heeft keizer Napoleon inmiddels een concordaat met de paus gesloten, hetgeen wat ontspanning brengt in de moeizame relatie tussen Kerk en Staat sinds 1798. Het Concordaat dat met Pasen (18 april) 1802 officieel werd afgekondigd, maakte het mogelijk dat de gevluchte en verbannen priesters weer konden en mochten terugkeren. 43

En inderdaad: ook pastoor Westhoven keerde in mei 1802 vanuit Düsseldorf weer terug naar Wijnandsrade en legde zoals gezegd een nieuw doop-, huwelijks- en overlijdens register aan, om daarmee de moeilijke periode die hij en zijn parochie hadden meegemaakt af te sluiten. Het zou echter niet lang meer duren voordat nieuwe moeilijkheden zich aandienden. De nieuwe problemen vonden dit keer echter niet meer hun oorzaak buiten de parochie (de Franse overheid), maar bij de persoon van de pastoor zelf die in de daaropvolgende jaren steeds meer in conflict raakte met mensen die (in zijn ogen) met de Franse overheid hadden geheuld resp. dat nog altijd deden. De verstoorde relatie tussen de pastoor en zijn parochianen zou uiteindelijk resulteren in zijn (min of meer) gedwongen vertrek in het voorjaar van 181316 . Maar dat even tussen haakjes. Al met al acht kinderen uit Wijnandsrade die in de roerige jaren 1798-1802 elders (legaal) werden gedoopt. Er werden in die periode natuurlijk veel meer kinderen in Wijnandrade geboren en die zullen ongetwijfeld ook gedoopt zijn. Toen kon men zich (minstens) in Wijnandsrade niet voorstellen dat kinderen niet gedoopt zouden worden. In 1796 werden er in Wijnandsrade nog tien kinderen gedoopt. De laatste inschrijving betreft die Johannes Hubertus Wilhelmus Bruër op 7 november 1796, daags ervoren geboren als zoon van Cornelius Bruër en Maria Catharina van den Esschen die een jaar eerder in Wijnandsrade getrouwd waren. 16 zie verder: Jos. L’Ortye: Pastoor Pluijmaekers van Wijnandsrade (18131835) en de erfenis” van zijn voorganger Westhoven (1797-1813) in Jos. L’Ortye: Wienesroa ich hawt van dich (2014) blz.97-118

44

Vreemd genoeg komen we het echtpaar niet tegen in de Franse bevolkingslijst uit 1796. Zeker is de moeder van dopeling in het voorjaar van 1802 vroegtijdig in Wijnandsrade kwam te overlijden. Op de een of andere manier was ze voornoemd echtpaar Coenen-Liedekerken, waarvan zoon Carolus Cornelius in 1798 in Munstergeleen werd gedoopt. De aantekening van het doopsel van Johannes Hubert Wilhelmus Bruër (Brouwers) is meteen ook de laatste doopinschrijving vóór de Franse tijd. Pastoor Kemling, die begin 1797 na 45-jarig pastoraat in Wijnandsrade was overleden, werd weliswaar nog even vervangen door kapelaan Hons, maar die kwam echter datzelfde voorjaar nog vroegtijdig te overlijden17 . Zowel pastoor Kemling als kapelaan Hons komen we in de Franse bevolkingslijst uit 1796 nog tegen onder nummer 23, 75 resp. 28 jaar oud. Daarna had de reeds genoemde kapelaan Willems de zielzorg en de sacramententoediening nog even waargenomen, totdat Westhoven (op voordracht van de baron von Bongardt) in mei 1797 officieel tot pastoor werd benoemd. Uit de periode 1797-1798 zijn echter geen doop-, huwelijks- en overlijdensinschrijvingen bewaard gebleven. Misschien verloren gegaan in de roerige tijden die daarop zouden volgen? In ieder geval is het bekend dat er in het pastoorloze tijdperk 1798-1802 ook illegaal d.w.z. door vervolgde en ondergedoken priesters werd gedoopt. Naar verluid gebeurde dit in Wijnandsrade

op hoeve de (Nieuwe) Bongard, een van de pachthoeves van de baron die op dat moment bewoond en bewerkt werd door het Jan Hubert L’Ortye, gehuwd met Johanna Margaretha Rosenboom, die we in de Franse bevolkingslijst uit 1796 tegenkomen onder nummer 39 (“Bongart”), maar in de parochianenlijst van pastoor Pluijmaekers op de kasteelboerderij waarheen het gezin in het voorjaar 1808 verhuisde was (“Wijnandsraede 2”). Het is echter een bekende kerkelijke regel die voorschrijft dat in geval van nood iedereen kan, mag en moet dopen, zelfs een (ongedoopte) ongelovige. Zo kwam het vroeger vaker voor dat de vroedvrouw een pasgeborene in levensgevaar een “nooddoop” toediende. Waarschijnlijk zullen in het pastoorloze tijdperk ook ouders zelf wel hun kinderen gedoopt hebben. Een dergelijk doopsel is immers geldig, zolang de bedienaar maar doopt in de naam van de drie-ene God en daarbij recht doet aan de bedoeling van de Kerk. Het nieuwe doop-, huwelijks- en overlijdensregister dat pastoor Westhoven in mei 1802 aanlegde, een register dat hij opende met drie (Latijnse) Bijbelcitaten. Het eerste betreft het doopsel: “Mij is alle macht gegeven in de hemel en op aarde. Gaat dus en maakt alle volkeren tot mijn leerlingen en doopt hen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest” (Mt.28,18b-19). Het tweede betreft het huwelijk: “Dit geheim heeft een diepe zin. Ik voor mij betrek het op Christus en de kerk” (Ef.5,32). En het derde tenslotte

betreft eigenlijk een tweetal citaten over het gebed voor de doden als een werk van barmhartigheid: “over de broederliefde is het niet nodig u te schrijven. Zelf hebt gij van God geleerd elkander te beminnen, en gij beoefent de liefde dan ook jegens alle broeders in heel Macedonië. Wij sporen u alleen aan, broeders, dit nog veel meer te doen . Broeders, wij willen u niet in onwetendheid laten over het lot van hen die ontslapen zijn; gij moogt niet bedroefd zijn zoals de andere mensen, die geen hoop hebben” (1 Thess. 4,910.13) en “ik kon de doden, groot en klein, voor de troon zien staan. En de boeken werden geopend” (Apc.20,12). Het werd inderdaad een gecombineerd register d.w.z. een register waarin zowel de doopsels als de huwelijken en de overlijdens werden ingeschreven. Later zouden er aparte registers komen. Het door pastoor Westhoven aangelegde register zou nog (bij zijn opvolgers Pluijmaekers en Beltjens) in gebruik blijven tot 1840 toen een nieuw register werd aangelegd. De eerste inschrijving betrof het doopsel op 10 mei 1802 van Johannes Petrus Leonardus Laurentius Schieflers, zoon van Maximilianus Henricus Schieflers (Schiffelers) en Maria Elisabeth Houben, een gezin dat we in de parochianenlijst uit 1813 onder “Vinck 2” tegenkomen, thans (de inmiddels gesplitste boerderij) Vink 7-8. Volgens de Franse bevolkingslijst uit 1796 (nr.14) woonde er eerder het gezin van Paul Thijssen en Catharina Schreurs. Oud-pastoor Jos L’Ortye

17 wJack Jetten: de pastoors van Wijnandsrade – de parochiale bedienaars van de St., Stephanusparochie deel 2 in Bulletin Wijnandsrade 24 (2005) nr. 36 blz.19

45

Wienesroa ich hawt van dich

Prachtig afscheidscadeau van oud-pastoor Jos L’Ortye ‘Onze bisschop zal zich waarschijnlijk niet gerealiseerd hebben wat het voor mij betekende, toen hij mij acht jaar geleden tot pastoor van Nuth én Wijnandsrade benoemde. Nuth kende ik natuurlijk ook, al was het maar dat ik er wel eens doorheen fietste als ik mijn oom en tante in Elsloo bezocht. Wijnandsrade kende ik echter al langer en ook beter, omdat mijn opa (die ik overigens niet gekend heb – hij stierf een half jaar vóór mijn 46

geboorte) daar weliswaar niet geboren maar wel getogen was (op de Vink) en omdat daar om de drie jaar de reünie van de familie L’Ortye wordt gehouden’. Zo begint ‘Wienesroa ich hawt van dich’, een vlot geschreven en mooi vormgegeven boekwerk van de hand van oud-pastoor Jos L’Ortye. Een mooier afscheidscadeau had hij niet kunnen bedenken!

dich, Wienesroa, doe bis van mich’ van de hand van Zef L’Ortye (1919-2002). De bundel bevat een verzameling historische opstellen over Wijnandsrade (en ook een paar over Nuth), onder meer over de ‘Röadsjer roots’ van de pastoor, de kosters van Wijnandsrade, pastoor Pluijmaekers en de ‘erfenis’ van zijn voorganger Westhoven, de Heerlense bankier Dupont en zijn kortstondige bemoeienis met Wijnandsrade, enkele plaatselijke families en over de hoeven Brommelen, Laar en de Oude en Nieuwe Bongard. En daarnaast – zoals vermeld - een paar bijdragen over Nuth. De meeste opstellen uit ‘Wienesroa ich hawt van dich’ verschenen eerder in dit Bulletin. Waar hij dat wenselijk en nodig achtte, heeft de auteur die eerder verschenen bijdragen gecorrigeerd en/ of aangevuld.

meer wetenschappelijke opvolger van het familieboek van de L’Ortyes, dat in 1991 verscheen (van de hand van zijn vader en zijn neef Huub Hanssen).

Er zit nog meer in het vat, want oudpastoor L’Ortye blijft als bestuurslid en als redacteur van dit Bulletin verbonden aan de Vrienden en zijn artikel over ‘de eerste L’Ortyes van Genhoes’ maakt onderdeel uit van een groter geheel, waaraan hij op het ogenblik hard aan het werken is en wat moet leiden tot de

‘Wienesroa ich hawt van dich’ 221 bladzijden, rijk geïllustreerd, verkoopprijs: € 15,-, verkoopadressen: Drukkerij Nuth, Stationsstraat 181 en de Vrienden van Wijnandsrade (zie achter in dit bulletin, in de Vriendenwinkel).

Gezien zijn roots voelde Jos L’Ortye zich altijd al thuis in Wijnandsrade, maar sinds zijn pastoraat alhier is hij nog meer een ‘Röadsjer jonge’ geworden. Zo valt ook te lezen in het slot van zijn voorwoord: ‘Sinds ik pastoor van Wijnandsrade mocht zijn is het dorp van mijn voorvaderen nog meer voor mij gaan leven. In die tijd is het ‘dorp van de familie’ langzaam maar zeker zelf tot mijn familie geworden, niet alleen omdat ik er de familie van mijn familie nader mocht leren kennen, maar ook en vooral omdat ik er het sociale milieu mocht mee-beleven waarin mijn familie thuis was en is’.

Wiel Oehlen

De titel van zijn boek is ontleend aan het ‘onofficiële volkslied’ van Wijnandsrade ‘Wienesroa, ich hawt van 47

Voor u gelezen

Restauratie Hoeve Terlinden fase 1 in volle gang! Een van de grote blikvangers van Nuth valt nu nog meer op, geheel gehuld in de steigers, het restauratiewerk in volle gang. Het is een drukte van belang rondom dit prachtige monument. De gevels worden schoongemaakt, uitgekapt en opnieuw gevoegd, de daken worden opnieuw gedekt, deels met hergebruikte pannen, de prachtige eiken draagconstructies in de oude schuren en stallen worden gerestaureerd en geïmpregneerd. De eenvoudige, doch mooi gedetailleerde ventilatiekapellen op het dak kunnen er weer generaties tegenaan. Vele kundige handen leveren vakwerk, het restauratievak omvat vele specialismen, van metselaars, voeger, timmerlieden, dakdekkers tot schilders. Om het restauratievak te kunnen leren, zijn ook bij de restauratie van hoeve Terlinden leerling werkplaatsen geregeld

voor toekomstige restaurateurs. Jonge vakmensen in opleiding die op de bouwplaats ervaring kunnen opdoen, en zich zo ook in de praktijk kunnen voorbereiden op een baan in de restauratiesector. Ook dakdekker Verkoelen is ter plaatse werkzaam met leerling dakdekkers restauratietechniek. Op 19 juni heeft Fundeon de prijs voor Beste Leerbedrijf regio zuid in de Gespecialiseerde Aannemerij uitgereikt aan Verkoelen Weert BV, vanwege hun grote betrokkenheid bij opleiding en ontwikkeling van nieuwe instroom en hun eigen personeel. Het bedrijf is voorloper als het gaat om social return en duurzaamheid, zeker in crisistijd. Vanaf de steigers is mooi te zien hoe de daken er van dicht bij uit zien, hoe prachtig het vakmanschap is af te lezen in de details van de nieuwe zinken goten, en de afwerking van de houten ventilatielamellen in de kapellen. Maar bovenal valt op de steiger te ervaren hoe groot en machtig hoeve Terlinden in

het Limburgs landschap is gelegen. Deze grootte is ook goed voelbaar in de grote schuur, pal gelegen langs de snelweg. De eeuwenoude eiken balken komen weer vrij in het zicht als de betonnen vloeren worden gesloopt. Aan de binnenhof worden oude ramen, deuren en gewelfde poorten weer in ere hersteld, en waar nodig vervangen. De gevels worden hersteld, voegen vervangen en scheuren gerepareerd. Op sommige plaatsen wordt de fundering versterkt om scheurvorming tegen te gaan. Sinds de officiële starthandeling van de restauratie op 13 februari 2014, waarbij een gedenksteen werd onthuld door eigenaar Geert Roebroek, gedeputeerde Noël Lebens en wethouder Funs Pluijmaekers, is veel werk verzet. Volgens planning zal de restauratie van fase 1 van Hoeve Terlinden eind dit jaar gereed zijn. Voor fase 2, de restauratie van het woonhuis, is een tweede subsidieaanvraag ingediend bij

de Provincie Limburg. Fase 1 van de restauratie is tot stand gekomen met subsidie van de Provincie Limburg en de gemeente Nuth, in het kader van de provinciale subsidieregeling Restauratie en stimulering Herbestemming Monumenten, een zogenaamde cofinancieringsregeling. De eigenaar investeert zelf ook stevig in de restauratie, en weet zich hierin gesteund door goede adviseurs en deskundige restauratiebedrijven. Het uiteindelijke doel van de restauratie zal zijn weerslag moeten gaan vinden in een goede herbestemming van Hoeve Terlinden, een herbestemming die uiteindelijk het voortbestaan van het monument zal gaan dragen. (uit: Informatiebulletin gemeente Nuth, nummer 13, 2 juli 2014)

Hoeve Terlinden (uit: het archief van de heemkundevereniging).

48

49

Gemengd Nieuws

Wijnandsrade 7 juli 1925 Nabij de hoeve Laar onder deze gemeente, op de nogal scherpe bocht nabij het spoor had zondag 5 juli een aanrijding plaats tussen de motorrijder H. uit Nuth en Dr. H. uit Heerlen. Het geval liep nogal goed af. De rijtuigen waren nogal beschadigd. Wijnandsrade 21 december 1954 Donderdag 23 december zal het juist 40 jaren geleden zijn, dat de heer Frans Portz te Wijnandsrade benoemd werd tot „controleur” van het Limburgs Varkensstamboek. Deze vereniging, opgericht 18 April 1912 door de toenmalige rijksveeteeltconsulent ir Jac. Timmermans, stond in die tijd (1914) nog in de kinderschoenen, zodat er nog veel terrein braak lag op het gebied van een doelbewuste fokkerij. Men kan de heer Portz een pionier van het Limburgse Varkensstamboek noemen. Aanvankelijk vervulde hij alle functies bij de vereniging. Hij was zowel secretaris, penningmeester, administrateur als inspecteur. Al met al vormde dit echter geen volledige dagtaak. Daarnaast vervulde de heer Porti nog alle mogelijke functies in zijn dorp en was tevens het secretariaat van het Limburgse Schapenstamboek bij hem in goede handen. Het Varkensstamboek telde in die tijd slechts 30 leden. In 1915 werden slechts 87 biggen gemerkt, terwijl het aantal leden thans ongeveer 1800 bedraagt en ‘t aantal gemerkte biggen per jaar de 10.000 passeert. De 50

heer Portz heeft de hele ontwikkeling van de varkensfokkerij in Limburg van zeer nabij meegemaakt. Hij heeft het veredeld Duits landvarken (V.D.L.) zien opkomen, terwijl het veredeld Limburgs landvarken werd verdrongen. Ook de ups en de downs van het grote Yorkshire ras heeft hij meegemaakt om thans te zien dat het Nederlands landvarken het type is dat de toon aangeeft. Dit type is ontstaan uit het V.D.L. door kruising met het geïmporteerde Deense landvarken. Tot 1928 vervulde de heer Portz geheel alleen alle functies. Op tentoonstellingen en fokdagen heeft hij van zich doen spreken. In binnenen buitenland heeft hij als jurylid gefungeerd en werd er rekening gehouden met zijn gedegen kennis en ervaring. Ook bij de in en export van fokvarkens heeft hij zich meermalen verdienstelijk gemaakt. De heer Portz kan trots zijn op zijn werk. Het zal hem donderdag waarlijk niet aan belangstelling ontbreken. Wijnandsrade 15 november 1956 Onder voorzitterschap van burgemeester Snijders kwam dezer dagen de gemeenteraad in openbare vergadering bijeen. Besloten werd voor 1957 een bedrag van f 25 beschikbaar te stellen voor elke uit deze gemeente afkomstige leerling die in dat jaar het R.K. Lyceum voor meisjes te Sittard bezoekt. Op verzoek van de bewoners van het gehucht Vink zal nabij het pand Blauwe Steen een lichtpunt worden aangebracht. Unaniem kon de raad zich verenigen met het ontwerpbesluit

van Gedeputeerde.Staten, waarbij de jaarwedden der wethouders m.i.v. 1 januari 1956 worden verhoogd. Blijkens dit ontwerp zal de wedde van de wethouders in deze gemeente f 400 per jaar bedragen. In verband met deze verhoging besloot de raad tevens de presentiegelden van de leden te verhogen en deze nader vast te stellen op f 7,50 per lid per vergadering zulks m.i.v. 1 januari 1957 Daar de plannen voor het leggen van een riolering te Swier nog niet gereed zijn, werd een verzoek van enkele bewoners van de buurtschap Brommelen om eveneens te worden aangesloten op de riolering voorlopig niet in behandeling genomen. Tn verband met de vernieuwing en de verbreding van de brug te Biesse werd besloten het voor de verbetering van een gedeelte van de z.g. Varkensweg benodigd krediet beschikbaar te stellen. Overeenkomstig de circulaire van de minister van Binnenlandse Zaken werd aan het daarvoor in aanmerking komend gemeentepersoneel een uitkering ineens toegekend, groot 6 procent, te rekenen vanaf 1 juli 1956 tot 1 januari 1957. Over het verlenen van financiële steun i.v.m. de gebeurtenissen in Hongarije zal in de eerstvolgende begroting voor het dienstjaar 1957 een beslissing worden genomen.

Henk Starmans, zo ernstig mishandeld dat hij met een hersenschudding en schedelletsel in het ziekenhuis moest worden opgenomen. Ook zijn broer Jos Starmans en de heer J. Kersten liepen verwondingen op. De Rijkspolitie van Wijnandsrade verwacht dat op korte termijn vijf inwoners van Klimmen, die als de aanstichters van de vechtpartij worden beschouwd, kunnen worden aangehouden. De vijf kwamen zaterdagavond omstreeks 11 uur het gemeenschapshuis van Wijnandsrade binnen en vielen tijdens een van de polonaises geregeld danslustigen lastig. President Jos Starmans sr onderhield daarover het vijftal, dat echter onverminderd verder ging met mensen tegen de schenen te trappen en bier om te stoten. Toen een tafel vol bier werd omgegooid sprak Jos Starmans jr. de aangeschoten belhamels daarover aan. Zij gingen prompt met hem op de vuist. Ook de carnavalsprins raakte in de schermutselingen betrokken en werd tegen de grond geslagen. Starmans jr., zijn verloofde en zijn moeder wisten zich ongezien uit het strijdgewoel terug te trekken en verlieten via een kelder het gemeenschapshuis. Toen de vechtersbazen ontdekten, dat ook de carnavalsprins in zijn gehavend kostuum de zaal verliet, schoten zij hem achterna en sloegen zij hem buiten andermaal neer.

Wijnandsrade 7 februari 1972 Bij een wilde vechtpartij tijdens het Auw Wieverbal, zaterdagavond in het gemeenschapshuis van Wijnandsrade, is de carnavalsprins van Wijnandsrade,

Wijnandsrade 8 februari 1972 Voor prins Henk I (Henk Starmans) van Wijnandsrade is het carnavalsseizoen 51

definitief voorbij. Met een gehavend gezicht en een lichte hersenschudding ligt hij in het De Weverziekenhuis te Heerlen te wachten op genezing. Bedroefd over het feit, dat hij niet de scepter kan zwaaien tijdens het hoogtepunt van de Wijnandsraadse carnavalsviering, de optocht, die ieder jaar vele honderden toeschouwers trekt. De prins moet nog zeker veertien dagen het bed houden. Zijn toestand is zodanig, dat zijn behandelend geneesheer geen toestemming gaf een gesprekje met de gewonde prins carnaval te voeren. Het vroegtijdig einde van zijn heerschappij kwam zaterdagavond tijdens het Auw Wieverbal in ‘t gemeenschapshuis te Wijnandsrade. Een vijftal oproerkraaiers kwam het feest verstoren door de carnavalvierders te irriteren. Ondanks herhaalde waarschuwingen zette het vijftal de plagerijen voort. Toen president Jos Starmans de belhamels erover aansprak op te houden met herrie te schoppen gingen zij prompt met hem op de vuist. Tijdens de schermutselingen raakten prins Henk I, zijn broer Jos en de heer J. Kersten gewond. De heer Kersten moet tengevolge van de verwondingen nog diverse dagen het bed houden. De rijkspolitie van Wijnandsrade/Nuth, die onmiddellijk een onderzoek heeft ingesteld, heeft nog geen aanhoudingen verricht. Het vijftal is waarschijnlijk uit Klimmen afkomstig. De carnavalsvereniging van Wijnandsrade is van het gebeurde nog danig onder de indruk. Maandagmorgen werd in alle vroegte een spoedvergadering belegd ten huize van de secretaris. Besloten werd, dat het carnavalsfeest en de 52

optocht in ieder geval doorgaat. De prins van het vorig jaar Hub Kleintjens zal de plaats in de prinsenwagen innemen. De vader van prins Henk I, de heer Starmans, tevens lid van het bestuur van de carnavalsverenging: „Het is vreselijk, dat het zo gelopen is. We hebben onder de huidige prins al enkele geslaagde carnavalsfeesten kunnen vieren. Jammer, doodjammer. Het is eenvoudig onmogelijk, dat Henk dit jaar nog carnaval kan vieren”. Wijnandsrade 4 september 1980 De zeereerwaarde heer J. Zinken wordt zaterdag geïnstalleerd als nieuwe pastoor van de St- Stephanusparochie in Wijnandsrade. Hij volgt pastoor Römkens op. De installatie wordt verricht door deken W. Meijs uit Hoensbroek tijdens een eucharistieviering die om 18.30 uur begint. Daarna is van 20.00 tot 21.00 uur gelegenheid de nieuwe pastoor geluk te wensen in het gemeenschapshuis aan de Raadhuisstraat. Pastoor J. Zinken werd op 26 september te OverhovenSittard geboren. Op 26 maart 1955 werd hij tot priester gewijd, waarna hij tot 1963 kapelaan was in Eygelshoven en vervolgens tot 1973 in Nuth. Na zijn benoeming tot pastoor was hij werkzaam in de parochie SanderboutSittard.

Wijnandsrade 18 februari 1984 Twee gewapende mannen hebben gistermorgen om kwart over 9 de kassier van de Rabobank aan de Opfergeltstraat in Wijnandsrade overvallen en zijn er met een buit van ruim 10.000 gulden vandoor gegaan. Voor hun vlucht trokken zij de telefoonkabel kapot. De rovers zijn sindsdien spoorloos. Op de genoemde tijd sloegen twee mannen een ruit aan de achterkant van het bankgebouw kapot en stapten daardoor binnen. Met een vuistvuurwapen dwongen zij de kassier, de 40-jarige J. P. uit Wittem, de inhoud van een kas te overhandigen. De rovers waren gemaskerd met bivakmutsen en spraken Limburgs. Tijdens de overval die zeer snel in zijn werk ging - waren

twee klanten in de zaak; deze namen de benen. Mogelijk dat een van hen de politie gealarmeerd heeft. De overvallers vluchtten op dezelfde manier naar buiten als zij waren binnengekomen. Op de parkeerplaats naast de bank stond een donkergekleurde auto waarmee het duo verdween. Terstond hierna zette de kassier de alarminstallatie in werking. Indien er mensen zijn die iets van de overval gezien hebben, worden zij verzocht contact op te nemen met de Rijkspolitie in Beek, telefoon 04402 - 71555. (Uit het knipselarchief van Jack Jetten)

53

Enkele sfeerimpressies van het eerdere bezoek aan Beegden (foto’s: Wiel Oehlen).

54

55

Verenigingsnieuws najaar 2014

Evenement ‘The Taste of ‘44’ op 4 en 5 oktober ter herdenking WOII en de bevrijding Op zaterdag 4 en zondag 5 oktober 2014 stond kasteel Wijnandsrade op grootse wijze in het teken van 70 jaar bevrijding na WOII. In en rond het kasteel werden taferelen uit de laatste oorlogsmaanden levensecht nagespeeld door ‘The Tast of ‘44’. Dat gebeurde met originele voertuigen, uniformen en levensmiddelen, van zowel het toenmalige Duitse, als geallieerde leger. In een van de kelders was een Duits lazaret ingericht, waar gewonde soldaten werden verzorgd. De liedjes van de Andrew-Sisters ev Vera Lynn riepen herinneringen op aan vroeger. Een rondgang op de binnenhoven van het kasteel liet de bezoekers niet alleen kennis maken met het materieel dat in oorlogstijd gebruikt werd, maar ook met de manier waarop mensen zich moesten behelpen met het bereiden van voedsel. Wie nog meer in de sfeer wilde komen van de bevrijding in 1944 kon terecht in het weiland achter het kasteel waar taferelen uit de laatste oorlogsdagen levensecht, en met kanongebulder, werden nagespeeld. Zaterdagavond werden, met medewerking van leerlingen van de basisschool, na een taptoe bloemen gelegd bij het monument voor de gevallen geallieerde soldaten in WO II. Bestuurslid Jack Jetten heeft tijdens deze twee dagen een rondleiding verzorgd. Onze vereniging heeft, samen met de gemeente Nuth en Unicef Parkstad, een belangrijke bijdrage geleverd bij de tot standkoming van het boek ‘Voor altijd, oorlogskinderen tijdens de Tweede 56

Wereldoorlog’. In samenwerking met de Bibliotheek van Nuth en 2 middelbare scholieren uit Wijnandsrade werden 7 mensen uit Nuth, Schimmert en Wijnandsrade geïnterviewd en hun belevenissen vastgelegd in het boek. Bij de presentatie op zaterdagmiddag benadrukte onze voorzitter, Wilfried Dabekaussen in een warm betoog dat, nu nog door ooggetuigen, de werkelijkheid van WOII kon worden weergegeven, voordat het straks zal voortleven als een mythe. Het boek is een echte aanrader en kan voor een bedrag van € 18,50 worden gekocht bij de boekhandel, de bibliotheek in Nuth en via onze Vriendenwinkel (zie achterin dit bulletin). Gouden Weken, 1 en 2 september 2014 De voorzitter laat weten dat dit project, in samenwerking met de basisschool St. Stephanus is geslaagd. Het thema van dit jaar was: ‘Ik ben keigoed’. Wilfried Dabekaussen en Jack Jetten voerden, namens de Vrienden, de regie met kerk en kasteel als middelpunt. Heemtuin De realisatie van de heemtuin staat even op een laag pitje. Naast de eerdere initiatiefnemers, Léon Petit en Lou Houben, zijn er meer vrijwilligers nodig om dit project van de grond ten krijgen. In het voorjaar 2015 zal door het bestuur, gelet op de drukke agenda, de draad weer worden opgepakt. Intussen worden leden, die een bijdrage kunnen en willen leveren aan dit mooie project en die op een gezonde manier bezig willen zijn, uitgenodigd zich te melden bij het secretariaat.

Gedichten op poëtische plekken / voortgang organisatie Een enthousiaste werkgroep is hard bezig om tot de realisatie te komen van een boeiende poëzieroute. De taken binnen de werkgroep zijn verdeeld en de jury is samengesteld. Deze zal straks alle ingezonden gedichten gaan beoordelen. De bedoeling is dat in het weekblad Nuth en Omstreken een oproep wordt geplaatst om de inwoners uit te nodigen voor het insturen van gedichten. In het voorjaar 2015 wil de werkgroep de basis voor de verdere uitvoering klaar hebben. Daarbij is ook gedacht aan de vormgeving en de uitgifte van een routeboekje. De mogelijkheid is onderzocht om, naast de geschreven teksten, QR codes te gebruiken. Verder wordt gedacht aan wisselgedichten op diverse locaties. Voor de realisatie is de ontvangen subsidie van de gemeente Nuth een belangrijke basis. Verdere sponsoracties moeten zorgen voor een gezond financieel draagvlak. Immers, met de invulling van de beoogde poëzieroute is een behoorlijk bedrag gemoeid. De leden zullen op de hoogte gehouden worden over de verdere ontwikkelingen. Commissie ‘Lief en leed’ / voortgang en overzicht ondernomen acties In de Algemene Bestuursvergadering van de Vrienden op 11 november 2013 is de ‘Representatieregeling’ van onze vereniging officieel vastgesteld. Tegelijkertijd is de Commissie ‘Lief en Leed’ benoemd, met als leden: Marjan den Boer-Bloebaum, Math Marell en Thei Bindels. Zij zorgen voor het krijgen van

voldoende informatie over leden waarop de regeling van toepassing is. Marjan is kartrekker en zorgt voor de uitvoering. De laatste maanden is aandacht gegeven aan: het overlijden van Bert Heuts, het 50-jarig huwelijksfeest van de echtparen Boon, H. Kickken en Emonds. In november 2014 voor het 60-jarig huwelijk van het echtpaar M. Kierkels-Gielen. Ook op deze wijze wil het bestuur verbonden blijven met het wel en wee van onze leden. Planning en vaststelling thema lezing Algemene Ledenvergadering (ALV) 2015 Als datum van de ALV wordt aangehouden: maandag 23 maart 2015, aanvang 19.30 uur in het gemeenschapshuis van Wijnandsrade. Wellicht handig om de datum alvast te noteren! Als thema wordt gekozen: ‘De vervolging van de Joden in Limburg tijdens WOII’. Onze voorzitter zal de heer van Rens hiervoor benaderen. Het door Jack Jetten voorgedragen idee wordt gebruikt om dit najaar een excursie te organiseren naar de klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts te Asten. Een verder spannend verhaal en uitleg over de klokken in onze eigen parochiekerk ligt voor de hand. In de gemeente Asten is Hubert Vos burgemeester, dus misschien zijn er nog meer mogelijkheden om het verblijf in die gemeente verder inhoud te geven. Jo Luijten, (secretaris)

57

Terloops

Gekapte nonnetjes knikken wij beleefd gedag. Gesluierde vrouwen wijzen wij hoofdschuddend na.

Wiel Oehlen

58

Terloops

En het eerste dat de mens deed, toen hij de Schepping wel even in eigen hand dacht te kunnen nemen. Hij schafte de rustdag af.

Wiel Oehlen

59

De Vriendenwinkel

Heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade

Publicatie

Omschrijving

Prijs per stuk

Bulletins Vanaf nummer 15

Onderzoeksverslagen, heemkundige wetenswaardigheden, interviews, historische en hedendaagse foto’s

€ 0,50 € 1,00 (voor niet leden)

Bokkenrijders rondom Wijnandsrade (1992)

Historisch onderzoek, rijk geïllustreerd

€ 2,00 € 4,00 (voor niet leden)

Mit d’r pungel op de fiets (1997)

Boekje over Wijnandsrade en het mijnwerkersverleden

€ 2,00 € 4,00 (voor niet leden)

Met uw stok telt gij aan de stenen (1996)

Weg- en veldkruisroute in en rondom Wijnandsrade

€ 2,00 € 4,00 (voor niet leden)

Kruisen en Kapellen in Wijnandsrade (2005)

Wandel- en fietsgids

€ 4,00

Wijnandsrade, de parel van Zuid-Limburg (2002)

Cultuurhistorische standaardwerk over het dorp Wijnandsrade

€ 7,50

Wijnandsrade BinnensteBuiten (2007)

Mooi uitgegeven portret van het dorp Wijnandsrade, historische artikelen afgewisseld met interviews met oudere en jongere Wijnandsradenaren

€ 12,50

Opgericht op 22 december 1981 als de stichting Vrienden van Wijnandsrade Sinds 1994 notarieel geregistreerd als een heemkundevereniging Rekeningnummer NL 57 RABO 0137 7984 90 voor donaties en de betaling van boeken (e.d.) NL 43 RABO 0137 7363 71 voor de betaling van de contributie Ten name van Heemkundevereniging Vrienden van Wijnandsrade. Website:

Wienesroa ich hawt van dich Verzameling historische opstellen over Wijnandsrade (en een paar over Nuth)

€ 15,-

Locus Iste

Historische studie over 150 Jaar Kerkkoor in Wijnandsrade

€ 16,-

Voor altijd

Biografische verhalen van oorlogskinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog

€ 18,50

Mannenkoor L’Esprit (2003)

Cd met de opname van een concert van mannenkoor L’Esprit in de kerk van Wijnandsrade

€ 2,00 € 4,00 (voor niet leden)

Wijnandsrade

Dvd met veel beeldmateriaal en gesproken tekst

€ 6,00

Heeft u belangstelling voor een van onze producten? Mail of bel ons en maak een afspraak om uw bestelling op te halen. De telefoonnummers van de bestuursleden en het e-mailadres van ons secretariaat staan hiernaast. Wij kunnen uw bestelling ook per post verzenden, als u eerst het bedrag (inclusief de portokosten) hebt overgemaakt. Ook onze rekeningnummers staan hiernaast.

Dagelijks bestuur Voorzitter: Vice-voorzitter: Secretaris:

www.vriendenvanwijnandsrade.nl

Penningmeester: Ledenadministrateur:

Wilfried Dabekaussen (045 – 524 13 20) Jack Jetten (045 – 524 11 35) Jo Luijten (045 – 524 24 29, Mascherelstraat 16, 6363 AW Wijnandsrade, [emailprotected]) Rein Krikke (045 – 565 01 21) Ria Marell (045 – 524 51 67)

Algemeen bestuur Thei Bindels Marjan den Boer-Bloebaum John Bruls Hub Gerards Arnold de Haas Henk van Malkenhorst Math Marell Jos L´Ortye Esther Steins

(045 – 524 30 08) (045 – 524 41 32) (045 – 524 38 57) (045 – 577 87 12) (045 – 524 43 72) (045 – 524 23 44) (045 – 524 17 05) (0475 – 401 12 21) (06 – 23 45 49 19)

Erevoorzitters F. Cortenraad J. Jansen Ereleden J. Berger, H. Beckers, H. Binderhagel, Martin Bless, T. Bloebaum-Habets, E. Coenen-Vaessen, G. Cox, J. Habets, J. Jetten, T. Kickken-Senden, J. Luijten, H. van Malkenhorst, M. Marell, Z. Marell, Z. Meessen, W. Oehlen, J. L’Ortye, J. en A. Pijls-Emonds, Chr. Rutten, A. Teheux, H. Vos, J. van der Zee

‘Bulletin Wijnandsrade’ verschijnt twee keer per jaar. Een abonnement kost minimaal € 10,- per jaar (de meeste leden betalen spontaan een hoger bedrag). Wij gaan ervan uit dat de leden die ‘Bulletin Wijnandsrade’ per post ontvangen dit bedrag zelf spontaan verhogen tot minimaal € 15,-.

Deze publicatie is tot stand gekomen met medewerking van Heuts Mobiliteit en Vrijetijd.

60

61

62

63

Bulletin Wijnandsrade ISSN-nummer: 1574 – 2245